FIDIC Tasarım, Yapım ve Anahtar Teslimi Tip Sözleşmesi İdari Şartnamesinde Teminatlar

Latif Onur UĞUR, İnşaat Yüksek, Mühendisi, MNG Holding, İhale Bölümü, Sözleşme Yönetimi ve Sözleşme Risk Analizi Uzmanı

1- Tasarım-Yapım ve Anahtar Teslimi Sözleşmeler
Tasarım-Yapım Teslim yönteminde iş sahibi, hem dizayn hem de projenin yapımı için tek bir sözleşme imzalar. Bu sözleşme sadece hem dizayn hem de inşaat yapan bir müteahhitle imzalanır. Hem yapımcı hem de dizayncı olan müteahhit kendi bünyesinde bir tasarım organizasyonuna sahip olabilir ya da bir başka dizayncı kiralayabilir. Bunun yanında yapım işini de bir taşerona verebilir. Bu durum Şekil 1.’de şematik olarak gösterilmiştir.

Şekil 1. Dizayn-Yapım Teslim Yöntemi

Bazı projelerde ise dizayn firması bazen bir müteahhidi kiralayabilir. Projenin yapımı dizaynın erken safhalarında başlayabilir ya da dizayn aşamasının bitmesini bekleyebilir. Bu yöntemde müteahhidin proje yöneticisinin sorumlulukları işverene karşıdır ve hem dizaynı hem de yapımı kontrol eder. Bu yöntemin çeşitleri ise “dizayn et-yap-işlet” ve “yap-işlet-devret” metotlarıdır. “Dizayn et-yap-işlet” metodunda müteahhit yıllık bir ücret dahilinde, yapılan projeyi işletme hakkına sahiptir. Bu metot genellikle su temini ve pis su arıtma tesislerinde kullanılır. “Yap-işlet-devret” metodunda ise müteahhit dizaynı ve proje yapımını finanse eder ve bunun karşılığında yıllık bir ücret dahilinde belli bir süre tesisi işletir. Bu yöntem genellikle paralı yollar veya elektrik üretim tesisleri gibi yapılarda kullanılır.

2- Teminatlar
Teminat işlemleri, işveren ve müteahhidi yapım ile ilgili olarak ortaya çıkan birtakım risklerden korumak için kullanılır. Teminat, işverene müteahhidin gerçekleştireceği işleri garanti eden üçüncü bir şahıs tarafından sağlanır. Müteahhit anlaşmada belirtilen yükümlülüklerini yerine getirip projeyi tamamladığı zaman teminatın görevi sona erer.

Kamu kurumları belirli bir değeri aşan maliyetteki yapım işleri için teminat istemektedirler. Aynı teminat özel müteahhitler için de geçerlidir ve bunlar da taşeronun performansını arttırmak veya korumak için böyle bir teminat isteyebilmekte veya teminat sözleşmesi imzalayabilmektedirler.

Başlıca üç çeşit teminat senedi vardır:

a) Geçici teminat
Düşük teklif verip de ihaleyi kazanan müteahhidin sözleşme yapılana kadar verdiği bir çeşit garantidir. Eğer müteahhit anlaşmaya gelmezse ihale sırasında oluşan masrafların karşılığı olarak bu teminat alınır ve teklif bir sonraki düşük teklif veren müteahhide verilir.

b) Kesin teminat
Müteahhidin projeyi sözleşmede ve planlarda belirtilen kriterlere göre yapacağını garanti eden teminattır. Müteahhit görevini yerine getirmez veya aksatırsa, teminat şirketi ya projeyi sözleşme hükümlerine göre tamamlamak ya da başka bir müteahhitle anlaşarak projeyi tamamlamak için gerekli ücreti sağlamak zorundadır.

c) İşçilik ve malzeme ücretli teminat
Müteahhidin bütün taşeronlara ve tedarikçilere parasını ödeyeceğini ve tamamlanmış proje üzerinde hiçbir ipoteğin olmayacağını garanti eder. Eğer müteahhit paraları ödeyemezse kefil paralarını sahiplerine öder.

Özel işverenler kendi projelerinde teminat isteyip istemeyeceklerine kendileri karar verirler. Ancak, finans hizmeti sağlayan kuruluşlar genellikle özel projeleri finanse etmeden önce teminat istemektedirler.

Geçici teminat mektupları, genellikle teminat dokümanlarıyla birlikte verilmesi gereken bir sayfalık dokümanlardır. Kesin teminatlar işverenin ihaleyi kazanan müteahhidi açıklamadığı sürece verilmezler.

Geçici teminatlar ihale belgelerinde belirtilen bir değere karşılık gelen miktarda olabileceği gibi teklif bedelin %5-10’u arasındaki bir değerde de olabilir. Kesin teminatların değeri ise anlaşma ücretinin %5-%20’si arasında değişebilmektedir. Teminatlar, sözleşme metninde belirtilen şeylerin dışında ne kefile ne de müteahhide sorumluluklar getirmezler.

3- FIDIC Tasarım-Yapım ve Anahtar Teslimi Tip Sözleşmesi İdari Şartnamesinde Teminatlara İlişkin Düzenlemeler
Sözkonusu şartnamenin tanımlar kısmında yapılan tanımlamalardan bazıları aşağıdaki gibidir;

Baz Tarih: Teklifin iş sahibinin onayına sunulacağı en son günden 28 gün önceki tarihtir.

Yürürlük Tarihi: Sözleşmenin yasal yürürlük ve geçerlilik kazandığı tarihtir.

Başlama Tarihi: İş sahibi temsilcisinin, sözleşmenin işe başlama hükümleri uyarınca verdiği başlama ihbarını müteahhidin aldığı tarihtir.

Tamamlama Tarihi: Başlama tarihinden hesap edilmek üzere, teklif ekinde belirtildiği gibi işin veya duruma göre işin belli bir kısmının bitirildiği ve tamamlama ile ilgili testlerin olumlu sonuç verdiği tarihtir.

Sözleşme Süresi: Başlama tarihinden iş sahibince teslim alma maddesine göre iş sahibinin temsilcisi tarafından teyid ve onay verildiği gibi işin tümünün bitmesinden (yada bu sürenin uzatılması ile bu ek sürenin sona ermesinden) sonraki 365 günlük süredir.

Tamamlamaya Bağlı Testler: Sözleşmede bu konuya mahsus olarak belirtilen; veya iş sahibinin temsilcisi ile müteahhit arasında kararlaştırılan; yada değişiklik olarak talimatı verilen; ve işin tamamının veya herhangi bir kısmının iş sahibi tarafından teslim alınmasından önce yapılacak testlerdir.

Teslim Alma Sertifikası (Geçici Kabul Tutanağı): 10. no’lu madde hükümleri uyarınca verilen sertifikadır.

Tamamlamadan Sonra Yapılacak Testler: Sözleşmede bu konu ile ilgili olarak belirtilen ve işin yada onun bir kısmının, iş sahibi tarafından teslim alınmasından sonra yapılacak testlerdir.

Performans Sertifikası (Kesin Kabul Tutanağı): İş sahibinin temsilcisi tarafından 12.9. madde hükümleri uyarınca verilecek olan sertifikadır.

4-2. Kesin Teminat başlıklı maddede; “”Müteahhidin üçüncü bir taraftan sağlayacağı kesin teminatı, yürürlük tarihinden 28 gün sonraki tarihe kadarki süre içinde iş sahibine vermesi gerektiği” ifade edilmiştir. Sözkonusu kesin teminat, iş sahibinin onaylayacağı kurumlardan birisinden alınacak yada iş sahibinin onaylayacağı başka bir tarza uygun olacaktır” denmektedir.

8.1. İşe Başlama isimli maddede; “Müteahhidin iş sahibinden ilgili ihbarı aldıktan sonra makul olan en erken bir zamanda işin tasarımına ve uygulanmasına başlaması gerektiği” belirtilmiştir.

8.2. Tamamlama Zamanı maddesi ifadesi ise; “İşin bütünü (ve varsa) her bir parçası, işin (ve duruma göre) bu parçaların tamamlanma süreleri içerisinde bitirilecek ve tamamlanmaya ilişkin testler de aynı süreler içinde olumlu sonuçlar vermiş olacaktır” hükmüne haizdir.

İhale dökümanlarının ilanından imalatların tamamlanmasına kadar önemli olayların zaman çizgisi boyunca sıralanması Şekil 2.’de gösterilmiştir.

Şekil 2. İnşaat için yapılan FIDIC Tasarım-Yapım ve Anahtar Teslimi Sözleşmesi’nin uygulanmasında, ihale dökümanlarının ilanından imalatların tamamlanmasına kadar önemli olayların zaman çizgisi boyunca sıralanması

9.1. Müteahhidin Yükümlülükleri başlıklı madde; “Müteahhidin iş sahibi temsilcisine, tamamlamaya ilişkin testleri yapmaya hazır olduğu tarih itibarı ile 21 günlük bir ihbarda bulunacağını, aksi kararlaştırılmadığı taktirde testlerin, söz konusu tarihten sonraki 14 gün içinde, iş sahibi temsilcisinin belirteceği tarih veya tarihlerde yapılacağını” ifade etmektedir. Tamamlamaya ilişkin testlerin sonuçlarını değerlendirirken, iş sahibi temsilcisi, işin performans durumu ve özellikleri bakımından iş sahibi tarafından kullanılmasına etkilerini hesaba katacaktır. İş veya onun bir kısmı, Tamamlamaya ilişkin testlerden olumlu sonuç ile çıktığında, müteahhit, iş sahibi ve onun temsilcisine bu testlerin sonuçlarını belirten onaylı bir raporu iletecektir.

9.2. Testlerin Gecikmesi başlıklı madde; “Tamamlamaya ilişkin testlerin müteahhit tarafından gereksiz yere geciktirilmesi durumunda, iş sahibi temsilcisinin müteahhide ihbarda bulunarak, ihbarın alındığı tarihten sonraki 21 gün içinde söz konusu testlerin yapılmasını isteyebileceği ifade edilmektedir. Müteahhit bu süre içinde testleri yapmazsa, testleri iş sahibi temsilcisi gerçekleştirebilecektir” şeklindedir.

10.1. Teslim Alma Sertifikası başlıklı maddede; “İşler sözleşme hükümleri uyarınca tamamlanıp, Tamamlamaya ilişkin test sonuçları çıktıktan ve iş ile ilgili Teslim alma sertifikası verildikten veya bu madde hükümlerine göre verilmiş sayıldıktan sonra iş sahibi tarafından teslim alınır. İşler kısımlara ayrılmışsa, müteahhit her kısım için ayrı ayrı Teslim alma sertifikası istemeye hak kazanır. Müteahhit duruma göre, işin veya iş kısmının bitip de teslim almaya hazır duruma gelmesinden en erken 14 gün öncesinden olmak üzere iş sahibi temsilcisine teslim alma sertifikası talebi ile ilgili olarak bir ihbarda bulunabilir” denmektedir. İş sahibi temsilcisi, müteahhidin başvurusunu aldıktan sonraki 28 günlük süre içinde bu sertifikayı verebileceği gibi sebeplerini belirterek başvuruyu reddedebilir. Bu süre zarfında işveren temsilcisi tarafından kabul yada red işlemi yapılmaz ve iş de büyük ölçüde sözleşme hükümlerine uygun durumda bulunuyor ise, bu sürenin son günü itibarı ile teslim alma sertifikası verilmiş sayılır.

İmalatların tamamlanmasından kesin teminatın iadesine kadar önemli olayların zaman çizgisi boyunca sıralanması, Şekil 3.’te şematik olarak gösterilmiştir.

Şekil 3. İnşaat için yapılan FIDIC Tasarım-Yapım ve Anahtar Teslimi Sözleşmesi’nin uygulanmasında, imalatların tamamlanmasından kesin teminatın iadesine kadar önemli olayların zaman çizgisi boyunca sıralanması

12.9. Performans Sertifikası başlıklı madde; “Müteahhidin, kendisine düşen yükümlülükleri iş sahibinin istediği şekilde tamamladığı tarihi belirten Performans Sertifikası, iş sahibi temsilcisi tarafından imzalanarak müteahhide verilinceye kadar sözleşmenin tamamlanmış olduğu kabul edilmez. Performans Sertifikası, iş sahibi temsilcisi tarafından, sözleşme süresinin bitmesinden 28 gün sonra; veya müteahhidin kusurları giderme de dahil olmak üzere işin tamamını bitirip testlerini yaptıktan ve tüm inşaat belgelerini sağladıktan hemen sonra verilir” hükmüne haizdir. İşin onaylanmış olduğu, sadece Performans Sertifikasının verilmesi ile kanıtlanabilir.

4.2. Kesin Teminat başlıklı maddede; “Kesin teminatın, müteahhit işleri yapıp tamamlayıncaya ve kusurları giderinceye kadar geçerli olacağı; Performans Sertifikasının verilmesinden sonra 14 gün içinde müteahhide geri verileceği” ifade edilmektedir. Kesin teminata bağlı olarak herhangi bir iddia ve talepte bulunmadan önce, iş sahibi böyle bir durum için müteahhide, iddia ve talebi ilgilendiren hata ve kusurun niteliğini de gösterir bir ihbar yapacaktır.

4- Sonuç
Pek çok yapım projesinde işverenler, gerek ihale işlemlerinin sağlıklı yapılabilmesi gerekse imalatların planlanan kalite, süre ve maliyetle gerçekleştirilebilmesi doğrultusunda tedbir yada garanti mahiyetinde teminatlar istemektedirler. Bu şekilde istekliler yada yükleniciler kontrol edilebilmekte, uğranılması muhtemel sıkıntıların karşılanması sağlanmaktadır. Aynı durum yüklenici ile alt yükleniciler ve teminciler arasında da söz konusu bulunmaktadır. Buna yönelik olarak başlangıçta istenen ve üçüncü kişilerce verilen teminatlar, yapım sözleşmelerinde ve uygulamalarında geniş bir kullanıma sahip bulunmaktadır.

Buna ek olarak para da, aylık olarak ödenen tutarlardan bir kısmının teminat olarak alıkonulmasıyla, aynı amaca yönelik bir araç olarak kullanılabilmektedir. Bu durumda işlerin tam olarak yürüyüp yürümediğini kontrol etmek için işveren işin en az yarısı tamamlanana kadar %5-10 arasında değişen aylık teminatlar (tutulan para) alır. Yüklenici de aynı teminatı taşeronlara yansıtabilir. Ancak iş yapılınca bu teminatlar geri ödenir. Bu durum ve uygulama detayları, daha ihale aşamasında belirtilmeli, yapılacak maliyet ve nakit akışı hesaplamalarında ana unsurlardan biri olarak değerlendirilmelidir.