Asya’yı Avrupa’ya Marmara’nın Altından Bağlayan Ray: Yüzyılın Projesi Marmaray

Dünyadaki en önemli projelerden biri olan Marmaray Projesi, İstanbul’un kentsel yaşantısını sağlıklı olarak sürdürebilmesi, kentlilere çağdaş bir kent yaşamı ve kentsel ulaşım imkanları sunabilmesi, kentin doğal ve tarihi özelliklerinin korunabilmesi için yüksek kapasiteli elektrik enerjisi kullanmak suretiyle çevreyi kirletmeyen bir projedir.

Proje, Avrupa yakasında bulunan Halkalı ile Asya yakasında bulunan Gebze ilçelerini kesintisiz, modern ve yüksek kapasiteli bir yüzey metro sistemiyle bağlamak amacıyla İstanbul’daki banliyö demiryolu sisteminin iyileştirilmesi ve Demiryolu Boğaz Tüp Geçişi inşasına dayanmaktadır. Proje bu anlamda Avrupa ve Asyayı demiryolu ile bağlayarak yakalar arasında rahat bir ulaşımın sağlanmasının yanısıra kıtalararası malların karadan nakliyesinde kullanılması açısından ayrı bir önem arz etmektedir.

Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları Genel Müdürlüğü (DLH)’nün işverenliğini yaptığı MARMARAY projesi 3 ana bölümden oluşmaktadır. Her bir bölüm için ayrı bir sözleşme yapılmaktadır.

1) BC1 Demiryolu Boğaz Tüp Geçiş İnşaatı (Yürürlükte)
2) CR1 Banliyö Hatlarının İyileştirilmesi ve Elektro-Mekanik İşler (Yürürlükte)
3) CR2 Demiryolu Araçları Temini (İhale çalışmaları devam etmektedir.)

BC1 Sözleşmesinin yüklenimini TAISEI-GAMA-NUROL Ortak Girişimi üstlenmiştir. Proje  kapsamında; İstanbul Boğazının her iki yakasındaki demiryolu hatları, İstanbul Boğazı’nın altından geçecek olan bir demiryolu tünel bağlantısı ile birbirine bağlanacaktır. Hat, 2 hat olarak Kazlıçeşme’de yeraltına girecek; yeni yeraltı istasyonları olan Yenikapı ve Sirkeci boyunca ilerleyecek, İstanbul Boğazının altından geçecek ve diğer bir yeni yer altı istasyonu olan Üsküdar’a bağlanacak ve Söğütlüçeşme’de tekrar yüzeye çıkacaktır. CR1 Sözleşmesiyle ise Kazlıçeşme-Halkalı ile Söğutlüçeşme (Ayrılıkçeşme)-Gebze arasındaki hattı mevcut banliyo yenilenerek 3 hatta çıkarılması şeklinde tamamlanacaktır.

Rakamlarla Marmaray BC1 Projesi

TAISEI-GAMA-NUROL ortaklığı halen BC1 Demiryolu Boğaz Tüp Geçiş İnşaatının yapımını sürdürmekte olup bu kapsamdaki inşaat 3 kısımdan oluşmaktadır.

Batırma Tüp Tünel
Tünel güzergahı Asya yakasında Üsküdar-Salacak sahili ile Avrupa yakasında Sarayburnu arasında yeralmaktadır. Batırma tünelin uzunluğu, batırma tünel ile delme tüneller arasındaki bağlantılar dahil olmak üzere, yaklaşık 1.4 kilometre olacaktır. Tünel, içerisinden iki tren hattı geçecek şekilde tasarlanmıştır.

Batırma Tüp Tünel 11 adet elemandan oluşmaktadır. Bu elemanlar 8.75 m yüksekliğinde ve 15.5 m genişlikte dikdörtgen bir kesite sahiptir. Sekiz adet eleman 135 m, 2 adedi 98.5 m ve bir adedi de 110 m boyundadır.

Bugüne kadar 11 adet elemanın 4 tanesi Boğazda proje güzergahına getirilerek batırılmış ve birleştirilmiştir. Batırma işlemine Asya ucundan başlanmıştır. E10’un yerine yerleştirilmesi ile dünyadaki en derin batırma tüp tünel imalatı rekoru kırılmıştır. E9’un batırılması ile bu rekor bir kez daha kırılmıştır. (Eleman-9’un taban kotu yaklaşık 47 m derinliktedir.)

Bundan sonraki aşamada boğaz tabanı gittikçe derinleştiğinden her batırma yeni bir dünya rekoru olarak kayıtlara geçecektir. Ekim ayı içerisinde dördüncü elemanın (E8) batırılması planlanmaktadır.

Aç&Kapa ve Delme Tüneller
Marmaray Projesindeki tüneller, farklı yöntemlerin karışımından oluşmaktadır. Boğaz geçişi (BC1) güzergahının büyük bir bölümü 5 adet tünel açma makinesi (TBM) kullanılarak inşaa edilecektir. Bu kısım TAISEI-GAMA-NUROL Ortaklığı hali hazırda 3 adet TBM ile tünel kazılarına devam etmektedir. Proje kapsamında kazı sırasında zemin basıncını dengelenerek yüzeydeki deplasmanları minimuma indiren “Slurry TBM” ve “EPB TBM” makineleri kullanılmaktadır.

Ayrılıkçeşme-Üsküdar arasındaki bölgede paralel giden iki tünel makinası ile bugün itibariyle TBM5 ile 780 m, TBM4 ile 766m’lik hat tünellerinin imalatı tamamlanmıştır. Yedikule-Yenikapı arasında ise TBM1 Yedikuleden tünel inşaatına kısa süre önce başlamış ve şu an 100 m’lik kısım tamamlanmıştır.

Güzergahın yer altına girdiği Yedikule ve Ayrılıkçeşmedeki sığ bölümlerde ve  Yenikapı ile Üsküdar İstasyonunda aç-kapa tünel metodu kullanılmaktadır.

Makas tünelleri, Sirkeci İstasyonu ve iki hat arasında acil durumda yaya geçişini sağlayacak geçiş tünelleri Yeni Avusturya Tünel Açma Metodu (NATM) metodu ile inşaa edilecektir.

İstasyonlar
Marmaray Projesi BC1 kapsamında yapılan Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar istasyonları yeraltı istasyonları, Kazlıçeşme ise yerüstü istasyonu olup GAMA-NUROL Ortaklığı tarafından yapılmaktadır.  Modern istasyon binaları, her 90 saniyede bir 10 vagonlu trenlerin geleceği zirve saatlerdeki trafik yoğunluğunu karşılayacak ve İstanbul’un tarihi yapısına uyum sağlayacak şekilde dizayn edilmiştir. İstasyon binalarında yapılacak olan elektromekanik işler, yüksek gerilim kabloları, trafo merkezleri, acil durum jeneratörleri, aydınlatma sistemleri, güvenlik sistemleri, güvenlik sistemleri, su temin ve tahliye sistemleri, sıhhi tesisat sistemi, tünel havalandırma ve yangın kontrol sistemleri, yürüyen merdivenler, asansörler ve yürüyen bantları kapsamaktadır.

İstasyonlardaki platform uzunlukları 10 vagonlu bir tren setine hizmet verecek şekilde 225 m olarak planlanmıştır.

Yenikapı Tüp İstasyonu, Yenikapı Metro istasyonu ve havaalanına  giden Hafif Raylı Sistemle entegre olacak ve yolcular Yenikapı’da aktarma yaparak istedikleri yöne gidebileceklerdir.

Kadıköy-Kartal Raylı Sistem Projesi ile Marmaray Projesi, İbrahimağa İstasyonunda, Üsküdar-Ümraniye hattı ise Üsküdar İstasyonunda entegre olacak, böylece hatlar arasında yolcu transferi gerçekleşebilecektir.

©Yapı Dünyası Dergisi 2007 Sayı: 2007/140 da yayımlanmıştır.