Karadenizden Petrol Çıkaralım

Prof. Dr. Engin KEYDER*

*Engin Keyder; ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü’nde Profesör olup 2004 yılında emekli olmuştur. Dr. Keyder ABD’de 8 yıl açık deniz platformları tasarımlarında Proje Mühendisi olarak çalışmıştır.

Ülkemiz her yıl petrol ithalatı için yaklaşık 15 milyar dolar ödemektedir. Türkiye’de çıkarılan petrol, yıllık ihtiyacın ancak beşte birini karşılayabilmekte, ayrıca bu oran her sene daha da azalacaktır. Dışarıdan ithal edilen doğalgaz faturası yukardaki rakama dahil değildir. Bir de doğalgaz satanlar keyfi olarak doğalgazı kesince ülkemiz enerji darboğazına girmektedir. Bu durumda karada ve denizde petrol ve gaz araştırmalarına hız vermemiz gerekiyor.

1997 de Enerji Bakanlığı ve ODTÜ Petrol Mühendisliği Bölümü’nün Ankara’da düzenlediği Black Sea 1997 Konferansında Karadenizin Gürcistan ile olan deniz sınırımıza yakın bölgesinde zengin petrol ve doğalgaz yatakları olduğu ileri sürülmüştü. Ayrıca bu bölgede su derinliğinin 2000 m olduğu belirtilmişti.

Bu yazıda 2000 m su derinliği için kullanılabilecek “Gergi Ayaklı” platform tipi tanıtılacaktır.

Gergi ayaklı platform dört kısımdan oluşur: Güverte, gövde, gergili bacaklar ve temel (Şekil-1). Önceden hazırlanmış temele bağlanan, gövdeden sarkan bacaklar büyük çaplı borulardan oluşan gövdenin kaldırma kuvveti ile çekmeye çalışacaktır. Gergi Ayak ismi, çekme gerilmesinden gelmektedir.

Gövdenin dalga hareketleri ile yalpalanması, bir yay gibi çalışan gergi ayakları ile kısılmakta, delgi ya da üretimin yapılabilmesi sağlanmaktadır. Silindir şeklindeki gövde elemanları birbirine dikdörtgen kesitli tüp kesitlerle bağlıdır.

Şekil-1 Gergi Ayaklı Platform

Auger Platformu
Gergi ayaklı platformlardan en son yapılanlardan biri Auger platformudur (Şekil-2). Meksika körfezinde Shell şirketi için yapılan platform, 870 m su derinliğinde petrol üretmektedir. Yapının deniz tabanından yüksekliği 1000 m dir. Bu haliyle dünyanın en yüksek gökdelenlerinden iki kat büyüktür. 1.2 milyar dolara mal olan platform 220 milyon varillik bir rezerv üzerinde üretim yapmaktadır.

Auger platformu Meksika körfezinde yüzyılda bir görülen 22.0 m dalga yüksekliği için çelik yapı olarak tasarlanmıştır. Böyle bir dalga da yapı, ekseninde 72 m salınabilmekte ve buna rağmen personele rahatsızlık vermemektedir.

Şekil-2 Gergi Ayaklı Platformun Taşınması

Auger Platformun Boyutları
Platformun dört gövde bacağı 22.5 m çapındadır. İç içe iki silindir, düşey ve radyal berkitmelerle güçlendirilmiştir.

Bacakları birbirine bağlayan dikdörtgen kirişler 8.5 m derinlik, 10.6 m genişliktedir.

Gergi ayakları ise her gövdeden sarkan 3 er adet olmak üzere 12 tanedir. Ayaklar 66 cm çapında ve 3.3 cm et kalınlığında çelik borulardır. Yapıyı temele bağlamaktadır.

Güverte 91.5 m x 91.5 m boyutlarında iki katlı bir yapıdır. Ortasında delme operasyonları için 58 m x 21 m lik bir boşluk (kuyu) bırakılmıştır.

Zemindeki kuyular üzerindeki stabilite, sekiz noktadan deniz dibine bağlanan 12.5 cm çaplı tonlar ve 12.5 cm çaplı zincirler ile sağlanmıştır.

İmalat ve Nakliye
Auger in gövde kısmı İtalya’da, güvertesi ABD’de Loisiana da, gergi ayaklar Texas’ta imal edilmiştir. Yapının diğer kısımları ve ekipmanları, 900 kadar değişik firma tarafından sağlanmıştır. 21500 ton ağırlığındaki gövde İtalya’dan Meksika Körfezi’ne (10900 km) iki büyük römork ile çekilerek götürüldü.

Montaj
Gerek temel bloğunun yapımında, gerek montaj da uzaktan kumandalı denizaltılar (ROV) kullanıldı. TV kameraları ile donatılı bu vasıtaların bazılarında dört ton kaldırma kapasiteli kollar mevcuttur.

Gergi bacaklarının 73 m lik parçaları birbirine mekanik yöntemle bağlanıp uzatıldı ve güvertedeki krenler ve ROV lerle temele yerleştirildi. Her bir bacağın uzunluğu 884 m idi. Temele bağlantı yapıldıktan sonra ayaklara çekme gerilmesi verilerek operasyon tamamlandı.

Sonuç
Bu yazıda, derin sularda delme ve üretim için kullanılabilecek bir platform tipi tanıtılmıştır. Genelde büyük yatırım gerektiren bu platformlar maliyetlerini kısa zamanda ödeyebilmektedir.

En zengin ülkeler bile petrol bölgelerini parselleyip petrol şirketlerine belli süreler için kiralamakta ve çıkan petrolden hisse alma yolunu seçmektedir. Böylece yatırım maliyeti ortadan kalkmaktadır.

Karadenizden petrol çıkarma zamanımız geldi sanıyoruz.

Kaynaklar
[1] Keyder, E., “Açık Deniz Petrol Platformları” Konferans Notları, Atılım Üniversitesi, Kasım 2007, İncek, Ankara.
[2] Keyder, E., “Açık Deniz Platformları Teknoloji ve Gelişmeler”, 3. Yapı Mekaniği Semineri, Eskişehir, 11-12 Haziran 1987.
[3] “Black Sea 97” Konferans Notları, Ekim 2-3, Sheraton Hotel, Ankara
[4] Robinson, R., “Bullwinkle’s Big Brother” Civil Engineering, Temmuz 1995, Vol.65, No.7, S.44-47.

Yapı Dünyası Dergisi 2008 Sayı: 142-143 de yayımlanmıştır.