Ankara Lodumlu’da Bir Okul

Yrd. Doç. Dr. Çağrı İMAMOĞLU, Bilkent Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü
Prof. Dr. Vacit İMAMOĞLU, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Bölümü

Tümay Dersanelerinin Ankara, Çankaya İlçesi, Lodumlu köyü 44 ada, 1 parseldeki arsası üzerine yaptırdığı ve bugün kullanıma hazır hale gelen okul binasının tasarımına 1994 yılında başlanmıştır. Mimari projesi Çağrı İmamoğlu, proje danışmanlığı Vacit İmamoğlu tarafından yapılan okul, 14 491 m² lik arsanın, 8 400 m²lik bölümünü kullanmaktadır ve bodrum katları dahil toplam kapalı alanı 12 000 m² kadardır. Yapı ilkokul, ortaokul ve lise bölümlerinden oluşmaktadır.[1] Arsanın doğu yanında içinden dere geçen büyük bir yeşil alan, güneyinde bir bulvar bulunmaktadır. Batı ve kuzey yanları yoldur. Lise girişi, güneydeki bulvardan, ilkokul girişi batıda ve kuzeyde bulunan yoldandır. Servis otoları ve öğretmen otoparkı kuzeyde toplanmıştır.

Binanın tasarımında şu ilkeler gözönünde tutulmuştur:
1- Güneş enerjisi, doğal ışık ve doğal havalandırmadan mümkün olduğu kadar yararlanabilmek:
a- Sınıflar ağırlıklı olarak kış ve bahar aylarında günışığı ve güneş enerjisinden yararlanacak şekilde yerleştirilmiştir. Özellikle ortaokul ve lise bölümlerinde bu boyut ön planda tutulmuş, yapı formu güneydoğu-güney-güneybatı-batıya bakan bir silindir olarak şekillendirilmiştir. İlkokul dersliklerinin yarısı da güneye yönlendirilmiştir. Sınıfların büyük çoğunluğu aydınlık, ferah ve sıcak bir atmosfere sahiptir.
b- Ortak kullanıma açık mekanlar (yemekhane, laboratuvar gibi) doğudaki ağaçlık alana yönlendirilmiştir.
c- Büyük toplantı salonu, tuvaletler, teneffüs alanları gibi hizmet birimleri ise kütlelerin birleştiği alanlara ve mümkün olduğu kadar kuzeye konumlandırılmıştır.

2- Okulun tüm mekanları evrensel tasarım ilkeleri ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın öngördüğü standartlar çerçevesinde geniş ve ferah tutulmuş, bina şeması öğrencinin kolay algılayıp, kolay kullanabileceği sadelikte tutulmuştur. Veliler ve konuklar için davet edici, aydınlık ve şeffaf mekanlar düzenlenmiş, öğrencilerin kullandığı mekanlara girmeden okula girip çıkabilmeleri sağlanmıştır.

3- Tören veya önemli günlerde öğrencileri iyi tanımlanmış bir dış alanda biraraya getirebilmek, ama günlük yaşamlarında yaşça küçük ögrencileri büyüklerden ayrı tutmak öngörülmüştür. Her ne kadar ilkokul ile lise bölümlerindeki derslikler ve dış alanlar, bir bütün olarak planlandıysa da, bunlar gerektiğinde birbirlerinden ayrılabilecek bölümler halindedir. Böyle bir ayırımla, öğrenciler arasındaki yaş farkından doğabilecek sorunlar en aza indirilmeye çalışılmıştır.

Okul binası üç bloktan oluşmaktadır: A blok ilkokul öğrencilerine, B blok okul yönetimi, halkla ilişkiler, ortak hizmetler, laboratuvarlar ve ortaokulun ilk sınıflarına, C blok ortaokul ve lise öğrencilerine ayrılmıştır. Bu üç bölüm, B blok önünde bulunan ve öğrencilerin tören alanı olarak kullanacakları büyük bir avlu çevresine yerleştirilmiştir. Yapının A ve B blokları bodrumlar dahil 4, C bloku 5 katlı olarak düzenlenmiştir. Blokların birleşme yerlerinde merdiven, asansör ve tuvaletler yer almaktadır.

A blokunun bodrum katı ısıtmaya ve ilgili hizmetlere; B blokunun bodrum katı ise iki bölüm halindeki yemek salonlarına ayrılmıştır. Kuzey taraftaki yemek salonu ilkokul, güney taraftaki ise lise öğrencileri için planlanmıştır. Arazi doğu tarafta bir kat kadar alçaldığı için yemekhaneler dışarıyla bağlantılı olarak ve burada bulunan yeşil alandan yararlanacak şekilde tasarlanmıştır. C blokunun alt katı iklimlendirme, depo, atelye gibi hizmet mekanlarına ve büyük toplantı salonunun kulisi ve fuayesine ayrılmıştır. A ve C Bloklarının üst katları derslikler ve teneffüs alanları olarak düzenlenmiştir.

İlköğretim yaşındaki öğrenciler batıya bakan büyük avludan okula girecek ve sınıflarına yönleneceklerdir. Servis otobüsleriyle gelecek olan hazırlık sınıfı ve ilkokul öğrencileri ise okula kuzeyden alınacaktır. Bu grupların açık teneffüs alanı, törenlerin de yapılacağı ortadaki büyük avludur. Lise öğrencilerinin teneffüs alanı ise binanın güneyinde bulunan ve bulvara bakan büyük açık alandır.

Okulun spor salonu, onaylı projede B blokunun doğu tarafının üst iki katında yer almaktaydı. Ancak inşaat sırasında TÜMAY yönetimi, seyircisi de olan, daha büyük bir spor salonu yapma kararı almış ve proje değişikliğine gidilmesini istemiştir. Bu istek üzerine iki kat yüksekliğindeki orijinal salon iptal edilmiş, mekan iki ayrı kata bölünerek dersliklere ve teneffüs alanlarına dönüştürülmüştür. Okul için gereken daha büyük bir spor salonu için değişik dönemlerde çalışmalar yapılmış, arsanın doğu yanındaki eğimli araziye yarı gömük olarak tasarlanan çeşitli büyüklüklerde projeler geliştirilmiştir. Ancak yönetim bu konuda kesin bir karar alamadığı için spor salonu için önerilen projelerin hiçbiri uygulama aşamasına gelememiştir.

Binanın ortak hizmetlere ayrılmış olan B bloku bir atrium şeklinde planlanmış, mekanın üstü saydam bir tonozla örtülmüştür. Ferah bir giriş holü gelenleri karşılayan çift kollu bir merdivenle üst katlara bağlanmıştır. Zemin kat, halkla ilişkiler, muhasebe ve bekleme salonları ve laboratuvarlara; birinci kat, öğretmenler odası, müdür ve yardımcıları, psikolojik danışma hizmetleri ve benzeri birimlere ayrılmıştır. Doğuda, orijinal projedeki spor salonunun kaldırılmasıyla (onun yerine) sonradan yapılan derslikler birinci ve ikinci katlarda yer almaktadır.

Okulun merkezinde kapalı büyük bir toplantı salonu vardır. İçinde veli toplantılarının yapılacağı, konferansların verileceği, tiyatro, konser ve benzeri etkinliklerin düzenleneceği bu mekan, silindir şeklinde, 300 kişilik bir amfi olarak planlanmıştır. C blokunun merkezinde yer alan ve üstü çelik bir sistemle geçilen bu salonun bir sahnesi ve sahne arkası vardır. Salona hem kuzeyinde bulunan tören avlusundan hem de B bloktan geçişler verilmiştir. Amfideki eğim nedeniyle mekanın fuayesi, sahne arkası ve sahnesiyle ilgili mekanları bir alt kata yerleştirilmiştir.

C blokunun güney çeperini mümkün olduğu kadar geniş tutabilmek için, bu blokta daire şeklinde bir plan kullanılmış, böylece ortaokul ve lise sınıflarının hepsi kış ve bahar güneşinden yararlandırılmıştır. Silindirin geniş olan çeperi sınıflara ayrılırken, diğer yanı dolaşım ve hizmet mekanlarına ayrılmıştır. Çoğunluğu güneydoğu, güney ve güneybatıya bakan sınıfların herbirinin günün belli bir bölümünde güneş enerjisinden ve doğal ışıktan yararlanması sağlanmıştır. Özellikle kış günlerinde sınıflar sıcak ve aydınlık bir atmosfer sergileyecektir. Bu blokun ortasında, sınıfların açıldığı ortak alan da yine bir atrium şeklinde planlanmış, üzeri saydam bir tonozla kapatılmıştır. Her blokun yangın merdiveni ve yangın çıkışları bulunmaktadır.

Bitirirken
Fiziki çevresi henüz oluşmakta olan İncek ve civarı, TÜMAY okulunun hizmete girmesiyle biraz daha şekillenecek, yöredeki eğitim kurumu ve öğrenci sayısı artacağı için sosyal ve kültürel yaşam renklenip, canlanacaktır. Yapı için öngörülen aydınlık ve ferah sınıfların, geniş dolaşım (teneffüs) alanlarının, büyük bahçelerin, öğrencilerin rahat ortamlarda eğitim görmesine katkıda bulunabileceği düşünülmüştür. Arsasının kent dışı konumda bulunmasının sağladığı avantaj ve seçilen bina formu, okul mekanlarının olabildiğince güneşten yararlanmasına fırsat vermektedir. Böyle bir fırsat öğrencilerin doğadan kopmadan ve önerilen üç boyutlu tasarım anlayışının getireceği rahat ve keyifli ortamlarda yaşamasına yardım edecektir. Ayrıca, önerilen form, binanın ısıtma ve aydınlatma giderlerini de düşürecektir.

Tasarımla ilgili kararların ne derece isabetli olduğunu değişik yönlerden anlamak için (kullanıcı memnuniyeti, enerji giderleri, vb.), bina kullanıma açıldıktan sonra bir izleme ve değerlendirme çalışması yapmak uygun olacaktır. “Kullanım sonrası değerlendirme” yöntemi, bu tür bir izlemeye yardım edebilir. Bu yolla, binayı kullanan insanların (öğrenci, öğretmen, yardımcı personel ve veliler gibi) görüşünün alınıp, elde edilecek bulguların mümkünse diğer okullardan elde edileceklerle karşılaştırılması konuya açıklık getirebilecektir.

[1] Binanın tasarlandığı dönemde “ilköğretim” kavramı henüz oluşmamıştı. Bugünkü 8 yıllık ilköğretim, 5 yıllık ilkokul ile 3 yıllık ortaokul dönemlerinden oluşmaktaydı. Lise eğitimi de üç yıldı.