Püskürtme Beton Uygulama Üzerine Görüşler

Mehmet Emin ÜNVER, TİTAN Makina Ltd. Şti.

Tanım ve Kısa Tarihçe
Yarım asrı aşkın süredir dünyada ve ülkemizde kuru karışım (kuru-dry shotcrete) veya betonun püskürtülmesi (ıslak-wet shotcrete) ile yüzeylerin farklı amaçlara hizmet edecek şekilde kaplanması bugün, altyapı ve üstyapı inşaat, metalurji ve madencilik sektörlerinde geniş bir kullanım alanında hizmet vermektedir.

Püskürtme beton; onarım, yapım veya tahkim amacına yönelik olarak önceden hazırlanmış kuru karışım veya betonun hava basıncı ile yüksek hızda uygulama yüzeyine püskürtülesi ile elde edilen betondur.

Yaygın uygulama açısından 1980’li yıllara kadar püskürtme beton; çimento, kum–agrega ve toz priz hızlandırıcılardan meydana gelen kuru karışımın hava basıncı marifeti ile hortum içinde taşınarak püskürtme noktasında veya 1–2 metre geriden eklenen su ilavesi ile püskürtme başlığının (nozel) insan gücü ile istenilen yüzeye püskürtülmesiyle sınırlıydı.

Bu uygulamada genel prensip, malzemenin titreşimli bir elekten doğru rotor çemberine alınması ve bu noktada ara bir hava hattı ile rotor gözlerine dolmuş olan kuru karışımın ana hava hattına transferidir (Bakınız Şekil 1). Dönen rotorun sızdırmazlığı kauçuk plakalar (conta) ile temin edilir. Ancak bu sistemde bugün bile toz uygulamadaki önemli problemlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

1980’li yıllar ile birlikte kuru karışımın püskürtmesinde ortalama %35’i bulan sıçrayan malzeme (rebound) ve toz problemleri; bu sistemde sıvı katkı ve mikro silika kullanımı gibi malzemeye yönelik yenilikler ile rotor sızdırmazlığında kullanılan kauçuk plakaların glasörlüklerle donatılması ve püskürtme başlığında muhtelif dizayn modifikasyonları gibi makina ve sarf modifikasyonlarını zorunlu kılmıştır. Bununla beraber hazırlanmış betonun püskürtülmesi ile ilgili çalışmalar da pratik ve ticari olarak bu yıllarda başlamıştır.

Kapasitenin yükselmesi ile birlikte püskürtme başlığının insan gücü ile kontrolü de güçleştirmiştir. Uygulamada sıçrayan malzeme ve toz problemlerinde kuru karışıma göre tartışmasız avantajları olan ve yüksek kapasitelere çıkabilen beton püskürtme işleminde başlığın verimli bir şekilde ve hidromekanik bir kol (boom) marifeti ile kullanımı gereksinimi ortaya çıkmıştır. Bugün artık hazırlanmış beton püskürtmesinin insan gücü ile yapılabilirliğinin mümkün olmadığı malumdur. Nitekim, kuru karışım püskürtmesindeki 4–6 m³/saatlik bir kapasiteden bugün ulaşılan hazırlanmış betonun püskürtülmesindeki 14–22 m³/saatlik bir kapasite mekanizasyonu zorunlu kılmaktadır.

Yine bu dönemde kuru karışımın transferinde yaygın tercih olan rotor sisteminin hazır betonun püskürtülmesinde kullanımı da dozajlama ve rotor gözlerinin dolum oranlarındaki farklılıklar ve buna bağlı istenen mukavemetin sağlanmasındaki eksiklikleri de beraberinde getirmiş ve bu sistem tarih sayfalarındaki yerini almıştır. Bu gün hazırlanmış betonun püskürtülmesinde tüm dünya ve ülkemizdeki genel tercih beton pompalarıdır.

Bugün tüm dünyada toplam püskürtme beton uygulaması yaklaşık olarak 14 milyon m³‘e ulaşmış olup %70 oranında eğilim beton püskürtme olarak gerçekleşmektedir.

Makalenin tamamına Yapı Dünyası Dergisi 2011 Sayı: 179 dan ulaşabilirsiniz.