Hayrettin Karaca (Toprak Dede)
“Çok ödül aldım, ama en büyük ödülüm iki tanedir. Bunlardan biri, 2500 metre yükseklikte bir dağda, bir çocuğun beni gösterip, arkadaşlarına, ‘koşun koşun Toprak Dede gelmiş’ demesidir. Diğeri ise bir kula nasip olmuş en büyük ödüldür, daha büyük ödül olacağına inanmıyorum; bu ödül de, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmamdır. Her ödülün kişiye verdiği bir sorumluluk vardır. Ben bu sorumluluk altında yaşıyorum, zaten beni çağıran da budur” diyen TEMA Vakfı. Kurucu Onursal Başkanı, Toprak Dede Hayrettin Karaca, 1922 yılında Balıkesir’in Bandırma ilçesinde doğdu. Babası Hocazade Halil Efendi, annesi Zehra Hanım’dır. Liseyi bitirdikten sonra ailesinin triko-örme işinin başına geçip, onu ülkenin en başarılı sanayi kuruluşlarından biri haline getirdi. Karaca firması Türkiye’de ihracata öncülük etmiş bir firmadır.
Hayrettin Karaca’nın doğa sevgisi gençlik yıllarında başladı. Ellili yaşlarında, Türkiye’nin ilk özel Arboretumunu kurdu. Yurt içi ve yurt dışında gezdiği her yerden tohumlar topladı, botanik bahçelerini gezdi, bağlantılar kurdu. Bugün Yalova’daki Karaca Arboretum, dünyanın her yerindeki botanikçiler tarafından bilinmektedir. 14 bin türü barındıran arboretum aynı zamanda ülkenin tehlikedeki türleri için bir gen koruma merkezidir.
Hayrettin Karaca yurt içindeki gezilerinde Türkiye’nin anıtsal ağaçlarının fotoğraflarını çekti, onların korunması yönünde çalışmalar başlattı ve yetkilileri habitat ve biyolojik çeşitliliğin karşı karşıya bulunduğu tehlikelere karşı uyardı. Bu geziler sırasında Türkiye’de insan etkisinden kaynaklanan hızlı bir çölleşme tehdidinin de farkına vardı. Bitki türlerinin yok olduğunu gördü, harap olmuş meralara, kuruyan şelalelere, yangınlar yüzünden veya tarla açmak üzere köylüler tarafından kesilmiş ormanlara rastladı. Gözlemlediği felaket karşısında sessiz kalamayacağını hisseden Hayrettin Karaca, 70 yaşında yeni bir meslek edindi ve Türkiye’deki çevre çalışmalarının liderliğini üstlendi. Sanayici arkadaşı Ali Nihat Gökyiğit’le birlikte 1992 yılında TEMA Vakfı’nı (Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı) kurdu.
İster bir köy kahvesinde 5-6 kişi, isterse akademisyenler ve hükümet görevlilerinden oluşan bir bilimsel konferans olsun; dinleyici kitlesi ve sayısı ne olursa olsun Hayrettin Karaca konuşmaktan ve çevre bilincinin oluşması için çalışmaktan vazgeçmedi.
Hayrettin Karaca ulusal ve uluslararası kuruluşlar tarafından verilen birçok ödüle sahiptir. Çalışmalarından ötürü kendisine çeşitli üniversitelerden fahri doktora unvanı verilmiştir. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Ödülü, “Alternatif Nobel” olarak da bilinen Doğru Yaşam Ödülü ve Birleşmiş Milletler Orman Kahramanı ödülü Hayrettin Karaca’nın ödüllerinden birkaçıdır.
Doğanın korunması için örnek bir mücadele sergileyen, Anadolu’yu köy köy gezerek Türkiye’nin doğasına ve erozyon tehlikesine dikkat çeken TEMA Vakfı Kurucu Onursal Başkanı, Toprak Dede Hayrettin Karaca, 20 Ocak 2020’de, 97 yaşında aramızdan ayrıldı. Bu topraklar onu sonsuza dek hatırlayacaktır.
Ali Nihat Gökyiğit (Yaprak Dede)
“Yoksulluktan kurtulmak için üretim şart. Çünkü yoksulluk da doğa üzerinde baskı yapar. Ama üretimin doğaya dost olması da çok önemli. Sadece ekonomiye değil, eko-ekonomi konseptine sarılmamız lazım. Yani ekolojiyi ihmal eden bir ekonomi değil, ekolojiyi merkeze alan ve ekonomiyi onun etrafında geliştiren bir dünyaya ihtiyacımız var. Çünkü doğaya dost olmaya mecburuz” diyen TEMA Vakfı, Kurucu Onursal Başkanı, Yaprak Dede Ali Nihat Gökyiğit, 1925 yılında Artvin’de doğdu. Lisans eğitimini Robert Kolej’de 1946 yılında, yüksek lisansını 1948 yılında Michigan Üniversitesi’nde İnşaat Mühendisliği dalında tamamladı.
1956 yılında kurucuları arasında yer aldığı TEKFEN Grubu şirketlerinde Yönetim Kurulu Üyeliği ve Başkanlık görevlerini sürdürdü; Mayıs 2015’ten itibaren ise Tekfen Holding Kurucu ve Onursal Başkanı görevini üstlendi.
TEMA Vakfı’nın iki kurucusundan birisi, doğal varlıkları koruma ve kırsal kalkınmaya yönelik ilk projelerinin lideri ve sponsoru oldu. Bunlardan Camili Beldesi Sürdürülebilir Kalkınma Projesi, Johannesburg Dünya Zirve Konferansı’nda ödüle layık görüldü.
A. Nihat Gökyiğit, kendi adını taşıyan ANG Vakfı aracılığıyla, eşinin anısına İstanbul’da 50 hektarlık bir alan üzerine Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’ni (NGBB) kurdu. Aynı zamanda dünya barışına hizmet eden önemli kültür faaliyetlerinden biri olan Tekfen Filarmoni Orkestrası’nın kurucusudur.
Gökyiğit’e Gürcistan ve Kırgızistan tarafından “Fahri Konsolosluk”; Akdeniz Üniversitesi tarafından Çevre Hizmet Ödülü; Çukurova, Boğaziçi ve Gazi Osman Paşa Üniversiteleri tarafından Fahri Doktora unvanı verildi.
1997 yılında T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Üstün Hizmet Madalyası ve 2010 yılında T.B.M.M. tarafından Üstün Hizmet Ödülü ile ödüllendirilen Yaprak Dede Ali Nihat Gökyiğit, 2009 yılında Ernst&Young tarafından Schwab Foundation Social Entrepreneur of the Year (Yılın Sosyal Girişimcisi) ödülüne layık görüldü.
