Pomza Taşı ve Kullanım Alanları
Pomza madeni, dünya endüstrisinde yeni olmamakla beraber, ülkemiz endüstrisine son 20 yılda girmeye başlayan ve değeri yeni anlaşılan volkanik kökenli bir kayaçtır. Pomza (ponza) terimi İtalyanca bir sözcüktür. Farklı dillerde değişik adlandırmaları vardır. Örneğin Fransızca’da Ponce, İngilizce’de (iri tanelisine) Pumice, (ince tanelisine) Pumicite, Almanca’da (iri tanelisine) Bims, (ince tanelisine) Bimstein denilmektedir. Dilimizde ise süngertaşı, köpüktaşı, nasırtaşı, topuk taşı, hışırtaşı, küvek, kisir gibi pek çok adla anılmaktadır.
Pomza, boşluklu, süngerimsi, volkanik olaylar neticesinde oluşmuş, fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı dayanıklı, gözenekli camsı volkanik bir kayaçtır. Oluşumu sırasında bünyedeki gazların ani olarak bünyeyi terk etmesi ve ani soğuması nedeniyle, makro ölçekten mikro ölçeğe kadar sayısız gözenek içerir. Gözenekler arası genelde bağlantısız boşluklu olduğundan, permeabilitesi düşük, ısı ve ses yalıtımı oldukça yüksektir. Pomza kendisine özgü bazı özellikleri ile benzer volkanik camsı kayaçlardan (perlit, obsidyen, pekş-tayn) ayrılır. Bunlardan rengi, gözenekliliği ve kristal suyunun olmaması ile pratik olarak ayrılmaktadır.
Sertliği mohs skalasına göre 5-6’dır. Kimyasal olarak %75’e varan silis içeriği bulunabilmektedir. Pomzanın genel kimyasal bileşimi: %60-75 SiO2 , %13-17 Al2O3 , %1-3 Fe2O3 , %1-2 CaO, %7-8 Na2O – K2O ve eser miktarda TiO2 ve SO3 den oluşmaktadır. Kayacın içerdiği SiO2 oranı kayaca abraziflik özelliği kazandırmaktadır. Bu özelliğinden dolayı çeliği rahatlıkla aşındırabilecek bir kimyasal yapı sergileyebilmektedir. Al2O3 bileşimi ise ateşe ve ısıya yüksek dayanım özelliği kazandırmaktadır. Na2O ve K2O tekstil sanayiinde reaksiyon özellikleri veren mineraller olarak bilinmektedir.
Asidik ve bazik volkanik faaliyetler neticesinde iki tür pomza oluşumu mevcuttur: Bunlar asidik pomza ve bazik pomzadır. Diğer bir değişle bazik pomzaya bazaltik pomza veya scoria da denilmektedir. Bazaltik pomza koyu renkli, kahverengimsi siyahımsı olabilmektedir. Özgül ağırlığı 1-2 gr/cm³ civarındadır. Yeryüzünde en yaygın olarak bulunan ve kullanılan türü olan asidik pomza beyaz kirli görünümde ve grimsi beyaz renktedir. Asidik karakterli pomzalarda silis oranı daha yüksek olup, inşaat sektöründe yaygın kullanım alanı bulabilmektedir.
Teknolojik özellikleri ve birçok endüstriyel hammadde türüne göre değişik avantajlara sahip olan pomza (bims) taşı giderek artan bir eğilimle, farklı endüstri dallarında yaygın bir kulanım alanı bulmaktadır. Son yıllarda hafif yapı malzemelerine verilen önemin giderek artmasına paralel olarak, hammadde tüketiminde pomza taşı düşük birim hacim ağırlığı, yüksek ısı ve ses izolasyonu, iklimlendirme özelliği, kolay sıva tutması, mükemmel akustik özelliği, deprem yük ve davranışları karşısındaki elastikiyet ve alternatiflerine göre daha ekonomik oluşu gibi üstün özelliklerinden dolayı, inşaat ve yapı endüstrisinde geniş bir kullanım alanı bulmaktadır. Pomza taşı, yalnızca inşaat sektöründe değil, tarım sektörü, kimya sektörü, tekstil sektörü, aşındıcı sanayi gibi endüstri alanlarında da çok farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Ancak, ne var ki pomza taşının kullanım kriterleri ve karakteristikleri, endüstri alanlarında uygulanabilirliği gibi konular üzerinde, ülkemizde deneysel ve gözlemsel incelemeler, pomza ile ilgilenen kuruluşlar tarafından, henüz yeterli düzeye ulaşmamıştır. Bu bakımdan, pomzanın önemli rezerv potansiyeline sahip bir endüstriyel hammaddemiz olmasından dolayı, üzerinde yeterli incelemenin yapılması ve kullanım alanlarının yaygınlaştırılması ile ülke ekonomisine yüksek oranda bir katma değer sağlanacağı şüphesizdir.
İnşaat Sektöründe Pomza Kullanımı
– Dolu veya boşluklu hafif yapı elemanları üretimi
– Prefabrik yapı elemanları üretimi
– Çatı ve dekoratif kaplama elemanları üretiminde
– Hafif hazır sıva ve harç üretimi
– Hafif beton üretimi
– Çatı ve döşeme izolasyon dolgusu olarak
Tekstil Sektöründe Pomza Kullanımı
– Yaygın olarak kot taşlama olarak bilinen işlemde kot kumaşlarının renklerinin açılması, ağartılması ve kumaşın yumuşatılması işlemlerinde
Tarım Endüstrisinde Pomza Kullanımı
– Toprak ıslahında
– Az topraklı veya topraksız ortamlarda bitki yetiştiriciliğinde
– Su beslenimi kısıtlı tarımsal–yeşil alanlarda
Kimya ve Diğer Endüstri Alanlarında Kullanımı
– Çimento üretiminde puzzolonik malzeme olarak
– İzolatif duvar boyası, pürüzlü kaplama, motifli boya, astar macunu ve vernik dolgusu, aşınmayan trafik boya ve kaplamalarında
– Plastik sanayi ve kağıt sanayisinde dolgu elmanı olarak
– Seramik endüstrisinde seramiklerin ısı yalıtım değerlerini arttırmada, pürüzlü seramik ve absorbsiyonlu seramik tanelerinin imalinde
– Gübre imalinde topraklanmayı önleyici katkı olarak
– Asfaltlarda bitüm kusmayı önleyici katkı olarak
– Ağır ve kirli ortamlarda yağ vs. akışkanları absorbe edici malzeme olarak
– Tavuk çiftliklerinde taban sergisi olarak
– Kaymaz tip oto lastik yapımında
– Farklı süs eşyalarının pürüzlülüğünün giderilmesi ve cilasında parlatıcı olarak
– Tarım ilaçlarının toz halde kullanılmasında taşıyıcı eleman olarak
– Su, atık su arıtma ve hava temizleme teknolojisinde katkı elemanı olarak kullanılmaktadır
Pomza Kullanımı Araştırmaları
– Yiyecekleri hijyenik ortamda koruma amaçlı, geçirgen film üretiminde
– Hijyenik ortamda yiyecek saklama kabı imalinde
– Polimer dolgulu fast-food paketleme malzemesi imalinde
– Silikondioksit imalinde
– Zeolitlerin hidrotermal sentezinde
– Tarihi eserlerin dış yüzeylerinin püskürtme metodu ile temizlenmesinde
– Gaz geçişli ve sıvı tutucu agregaların imalinde
– Hafif termoplastik reçine esaslı kalıpların yapımında
– Emprenye edici malzeme imalinde
– Pomza ile agarose jelinden DNA’nın geri kazanımında
– Granüler nem emici ve geri verici malzeme olarak
– Granül veya monolitik formlarda silikon kaplamaların imali ve geliştirilmesinde
– Konsolidasyona müsait inşaat alanlarına ait zeminlerini iyileştirilmesi ve su drenajında
– Protein emici malzeme imalinde
– Yazıcı mürekkebi imalinde
– PVC kaplamada dolgu malzemesi olarak
– Uzay teknolojisinde yüksek ısıya dayanıklı seramik ve kabin camı imalinde
– Otomobil endüstrisinde ısı ve ses yalıtımında dolgu malzemesi olarak kullanımı araştırılmaktadır
