Azerbaycan Şeki-Zaqatala Bölgesindeki Mimarlık Abideleri
Doç. Dr. Sebine HACİYEVA, Azerbaycan Mimarlık ve İnşaat Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi
Özet: Azerbaycan kadim geçmişe dayanan güçlü mimarlık ve sanat eserlerine sahip olan bir ülkedir. Arkeolojik kazılarda ortaya çok sayıda ülkenin tarihini yansıtan abide materyalleri çıkmaktadır. Azık (Fuzuli Bölgesinde) mağarasında 500 bin yıl öncesine ait av ve savaş malzemeleri bulunmuştur. Çok sayıda taş, tunç ve bronz dönemlerinde kalan arkeolojik kalıntılar gösteriyor ki canlı hayat ile ülkenin kültür ve ekonomisi daha gelişmiş ve farklıydı. Birçok tarihi araştırma örneğin Strabon, Klavdiy Ptolemey, Pliniy araştırmaları sonuçları gösteriyor ki güçlü doğası ve çok sayıda kentleri olan Azerbaycan büyük önem taşıyan bir ülkeydi [1]. Azerbaycan’da dünyada mevcut olan 11 çeşit iklim bölgesinden 9 u yer almaktadır.
Azerbaycanın kuzeyinde bulunan Şeki-Zaqatala bölgesindeki çok sayıda yapılar bölgede yapılaşmanın tarihi değerlerini açıklamaktadır. Kullanılan başlıca materyaller (kerpiç ve kesme taş) her farklı bölgede değişik yapıların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bizim günlerimize kadar saklanan yaşayış, kamu, dini ve benzer yapılar bölgenin yapı tekniklerini karakterize etmenin yanısıra tüm Azerbaycanı temsil etmektedir.
Mimari yapılar bölgedeki politik ve ekonomik etkenlerden dolayı doğrudan homojen bir oluşum özelliği göstermiyordu. Bu görünen önemli bağ rolü onun her etaptaki tarihi gelişimiyle ortaya çıkar. Bölge antik devirde politik, ve ekonomi açıdan ülke yaşamında önemli rol oynar. Musa Kalankatuklı’ya göre [2] Gebele ve Şeki bölgesi en büyük tarihi ve politik öneme sahip bölgeler olmakta idi. Bölgede hızla gelişen Gebele eskiden 451.yüzyıla kadar Kafkas Albaniyasının başkenti olup kutsal bölgeydi ve başında Papaz dururdu. Burada Kafkas Albaniyasını Hristiyanlığa sürüklemeye çalışan papaz Elisey faaliyette idi. Bu sebebten bölgede en büyük ve önemli dini binalar bulunmaktadır.
IV-VII.yüzyılda memleketin politik, ekonomik ve kültürel gelişimi Kafkas Albaniyası mimarisinin de gelişimini ortaya koymuştur. X.yüzyılda İslam dini bütün Azerbaycan topraklarına yayılır. Hristiyanlığın Müslümanlardan etkilenmesinin temel nedeni tek tanrılı inanç olmasıydı. Adı geçen bölgenin çok az kısmı XIX.yüzyıla kadar Hristiyanlık inancını sürdürmekteydi. İslam ve Hristiyanlık paralel şekilde gelişerek günümüze kadar nüfus etmiş mimarı anıtları ortaya koymuşlar.
XVII-XVIII yüzyıllarda özel mimarlık abideleri, örneğin Şeki Han Sarayı, Şeki Han Evi, Yukarı Baş ve diğer bölgelere cami ve mescitler yapılmıştır. Bölgenin temel gelişimini sağlayan el sanatları ve ticaretle zengin olan Şeki şehriydi. Bu Çin’den Azerbaycana getirilen ipekçilik sanatının bu bölgede yaygın olmasından kaynaklanmaktaydı.
Makalenin tamamına Yapı Dünyası Dergisi 2007 Sayı: – dan ulaşabilirsiniz.
