Yakaladığı Yıldızı Çörek Şekline Döndüren Aç Karadelik
İlhan VARDAR
Kara delikler o kadar doymak bilmez bir yerçekimi çekişine sahiptir ki, ışığı bile ondan kaçamaz ve ışığı yutarlar. Bu onları sonsuz karanlıkta gizlenen aç canavarlar yapar. Uzayın karanlığında birine rastlarsanız kaçış yoktur. Bu, henüz Ay’dan daha uzağa seyahat etmeyen astronotlar için endişe verici değil. Ancak tüm yıldızlar yanlış zamanda yanlış yere giderlerse bu tehlikeyle karşı karşıya kalabilirler.
Hubble gökbilimcileri, 300 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir galaksinin çekirdeğinden gelen yüksek enerjili radyasyon patlaması konusunda uyarıldıklarında böyle bir yıldızlararası yıkımı gördüler. Bir kaza mahalline hızla gelen bir polis memuru gibi, çarpışma sona ermeden önce kargaşa konusunda bilgilendirildi. Hubble gökbilimcileri gelen yıldız ışığının parmak izlerini aldılar. Bu spektrumlar, kozmik bir karıştırıcıya düşen bir yıldızın adli bir hikayesini anlatıyor gibiydi. Parçalandı ve kara deliğe doğru çekildi. Bu süreç, kara deliğin etrafında çörek şeklinde bir gaz halkası oluşturdu ve aşırı ısınmış gaz her yönde fışkırıyordu.
Bugüne kadar yaklaşık yüz doyumsuz aç kara delik gözlemlenmiştir.
Kara delikler toplayıcıdır, avcı değil. Talihsiz bir yıldız geçene kadar beklerler. Yıldız yeterince yaklaştığında, kara deliğin yer çekimsel kavrayışı onu şiddetle parçalara ayırır ve yoğun radyasyonu geğirirken gazlarını özensizce yutar.
NASA’nın Hubble Uzay Teleskobu’nu kullanan gökbilimciler, bir kara delik tarafından yutulan bir yıldızın son anlarını ayrıntılı olarak kaydettiler.
Bunlara “gelgit bozulması olayları” denir. Ancak ifadeler, bir kara delik karşılaşmasının karmaşık, ham şiddetini yalanlıyor. Kara deliğin yerçekiminin yıldız maddelerini çekmesi ile radyasyon üfleyen malzeme arasında bir denge vardır. Başka bir deyişle, kara delikler dağınık yiyicilerdir. Gökbilimciler, Hubble’ı, yön değiştiren bir yıldız yerçekimi uçurumuna daldığında, ne olacağının ayrıntılarını bulmak için kullanıyorlar.
Hubble, AT2022dsb gelgit olayının kargaşasını yakından fotoğraflayamıyor, çünkü parçalanmış yıldız ESO 300-G583 gökadasının çekirdeğinden yaklaşık dört milyon ışık yılı uzaklıkta bulunuyor. Ancak gökbilimciler, hidrojen, karbon ve daha fazlasını içeren parçalanmış yıldızdan gelen ışığı incelemek için Hubble’ın güçlü ultraviyole duyarlılığını kullandılar. Spektroskopi, kara delik cinayetine adli ipuçları sağladı.
Kara deliklerin etrafındaki yaklaşık 100 gelgit bozulması olayı, gökbilimciler tarafından çeşitli teleskoplar kullanılarak tespit edilmişti. NASA geçtiğimiz günlerde yüksek enerjili uzay gözlemevlerinin birçoğunun 1 Mart 2021’de başka bir kara delik gelgit bozulması olayı tespit ettiğini bildirdi. Ancak bu başka bir galakside olmuştu.
“Bununla birlikte, gözlem süresi göz önüne alındığında, ultraviyole ışıkta gözlemlenen çok az gelgit olayı var. Bu gerçekten talihsiz çünkü ultraviyole spektrumlarından alabileceğiniz çok fazla bilgi var, “diyor Astrofizik Merkezi’nden Emily Engelthaler | Harvard & Smithsonian (CfA), Cambridge, Massachusetts. “Heyecanlıyız çünkü enkazın ne yaptığıyla ilgili bu ayrıntıları alabiliyoruz. Gelgit olayı bize bir kara delik hakkında çok şey söyleyebilir.” Merkezinde sessiz bir süper kütleli kara delik bulunan herhangi bir galaksi için, yıldız parçalanmasının her 100.000 yılda sadece birkaç kez gerçekleştiği tahmin edilmektedir.
Bu AT2022dsb yıldız atıştırma olayı ilk olarak 1 Mart 2022’de, evrenimizi şekillendiren şiddetli, değişken ve geçici olaylar için kabaca haftada bir kez ekstragalaktik gökyüzünü tarayan yer tabanlı teleskoplar ağı olan Süpernovalar için Tüm Gökyüzü Otomatik Araştırması (ASAS-SN veya “Assassin”) tarafından yakalandı. Bu enerjisel çarpışma Dünya’ya yeterince yakındı ve Hubble gökbilimcilerinin normalden daha uzun bir süre boyunca ultraviyole spektroskopisi yapmaları için yeterince parlaktı.
“Tipik olarak, bu olayları gözlemlemek zordur. Gerçekten parlak olduğunda bozulmanın başlangıcında belki birkaç gözlem alırsınız. Programımız, ne olduğunu görmek için bir yıl boyunca birkaç gelgit olayına bakmak üzere tasarlanmış olması bakımından farklıdır, “diyor CfA’dan Peter Maksym. “Bunu, bu çok yoğun kara delik birikim aşamalarında gözlemleyebileceğimiz kadar erken gördük. Zaman içinde bir damlamaya dönüştüğü için birikim oranının düştüğünü gördük.”
Hubble spektroskopik verileri, bir zamanlar yıldız olan çok parlak, sıcak, çörek şeklindeki bir gaz alanından geldiği şeklinde yorumlanmaktadır. Torus olarak bilinen bu alan, güneş sistemi büyüklüğündedir ve ortadaki bir kara deliğin etrafında dönmektedir.
O çöreğin kenarında bir yere bakıyoruz. Kara delikten gelen yıldız rüzgarının, saatte 20 milyon mil hızla (32 milyon 066 bin 698 km – ışık hızının yüzde üçü) bize doğru geldiğini görüyoruz. Yıldızı parçalıyorsunuz ve sonra kara deliğe doğru yol alan bu malzeme var. Ve böylece neler olup bittiğini bildiğinizi düşündüğünüz modellere sahipsiniz ve sonra gerçekte gördüğünüz şeye sahipsiniz. Burası bilim insanları için heyecan verici bir yer: bilinenin ve bilinmeyenin tam ara yüzünde.
Kaynak: Hubble, Nasa, Esa, ASAS-SN
GÖRÜNTÜ HAKKINDA:
Sanatçının illüstrasyonlarının bu dizisi, bir kara deliğin baypas eden bir yıldızı nasıl yutabileceğini gösteriyor.
1. Normal bir yıldız, bir galaksinin merkezindeki süper kütleli bir kara deliğin yakınından geçer.
2. Yıldızın dış gazları kara deliğin yerçekimi alanına çekilir.
3. Gelgit kuvvetleri onu birbirinden ayırırken yıldız parçalanır.
4. Yıldız kalıntıları kara deliğin etrafındaki çörek şeklinde bir halkaya çekilir ve sonunda kara deliğe düşerek muazzam miktarda ışık ve yüksek enerjili radyasyon açığa çıkarır.
