Atık Yağlar İle İlgili Yasal Düzenlemeler ve Alternatif Kullanım Alanları

Orhan GEREDELİOĞLU, Makine Yüksek Mühendisi, Karayolları Genel Müdürlüğü

Atık Yağlar İle İlgili Türkiye’deki Genel Durum
Atık Yağları Kontrolü Yönetmeliği 21 Ocak 2004 tarih ve 25353 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmelik ile atık yağların çevreye zarar verecek şekilde kullanımları yasaklanmıştır. Genel Müdürlüğümüzün üretmiş olduğu atık motor yağları ikinci grup atık yağlar olarak değerlendirilmekte ve bu grup yağların Çevre ve Orman Bakanlığınca yetkilendirilen tesislerce ilave olarak kullanılmasına izin verilmektedir.

Atık motor yağlarının toplanması ile ilgili olarak motor yağı üreticilerine sorumluluklar verilmiştir. Bu amaçla PETDER Petrol Sanayi Derneği yetkilendirilmiştir. (PETDER) Petrol Sanayi Derneği atık yağları ücretsiz olarak toplamak ve Bakanlıktan lisans almış çimento fabrikalarına iletmek üzere görevlendirilmiştir.

Aradan geçen 6 yıla rağmen atık yağların toplanması ve yönetmeliğe uygun olarak geri kazanılması, bertaraf edilmesi veya enerji geri kazanımı için yakılmasında; AB (Avrupa Birliği) ve ABD’nin (Amerika Birleşik Devletleri) çok gerisinde olduğumuz görülmektedir.

Çevre ve Orman Bakanlığı verilerine göre beyan yoluyla kayıt altına alınan atık yağ miktarının 25.000 ton civarında olduğu, bu miktarın Türkiye’de oluşan atık yağın %10 unu temsil ettiği görülmektedir. Buna karşılık AB ve ABD’de üretilen atık yağların %70-80’inin toplanabildiği görülmektedir.

Kal-yak’ın satış fiyatının 1,85 TL, motorinin ise 3 TL olduğu ve Atık yağın ısıl değerinin kal-yak ile aynı olduğu ayrıca atık yağın motorine karıştırılarak kullanılabilmesi nedeni ile; Atık yağ üreticileri üretmiş olduğu atık yağları illegal yollarla lisansız alıcılara satmakta veya enerji geri kazanımı için yakmakta yada motorine karıştırarak kullanmaktadır. Elde edilen kazanç göz önünde tutulur ise atık yağ üreticileri üretmiş olduğu atık yağları bedelsiz olarak (PETDER) Petrol Sanayi Derneği vermek istememektedir.

Türkiye Genelinde Atık Yağ Toplama Bilgileri
Çevre ve Orman Bakanlığı verilerine göre; aradan geçen yıllara rağmen atık yağların toplanması ve yönetmeliğe uygun olarak kullanılması ve bertaraf edilmesi ile ilgili olarak yeterli başarıya ulaşılamamıştır. 2007 yılında Çevre ve Orman Bakanlığına illerden gelen atık yağ beyan formlarının 2.200 adet olduğu, 2004 yılından itibaren beyan yoluyla kayıt altına alınan atık yağ miktarının ise 25.000 ton civarında olduğu görülmektedir. Bu miktar Türkiye’de oluşan atık yağın %10 unu temsil etmektedir.

• Türkiye genelinde yılda yaklaşık 250.000 ton atık yağ oluşmaktadır
• 2007 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından kayıt altına alınabilen atık yağ miktarı yaklaşık 50.000 ton dur;
– İlave yakıt tesisleri : 17.000 ton
– Geri kazanım tesisleri : 19.000 ton
– İZAYDAŞ ve diğer (İllegal) : 14.000 ton
• 200.000 ton atık yağ kayıt dışıdır
• Kayıt altına alınmayan atık yağlar;
– Isınma ve enerji amacıyla yakılmaktadır
– Lisanssız tesislerde basit işlemlerle temizlenerek doğrudan akaryakıta karıştırılarak kullanılmaktadır

PETDER Tarafından Yürütülen Çalışmalar
PETDER, motor yağı üreten ve piyasaya süren yükümlüler adına Yönetmelik’ten kaynaklanan sorumlulukları, atık motor yağı üreticileri adına yerine getirmek üzere, Yönetmeliğin 4. maddesi uyarınca Yetkilendirilmiş Kuruluş olarak atanmıştır. PETDER Atık motor yağı toplama” çalışmaları kapsamında 2004-2009 yılları arasında toplam 78 ildeki, 5 bin 358 atık motor yağı üreticisinden 39 bin dokuz yüz elli sefer yaparak 50 bin 537 ton atık motor yağı toplamıştır. Toplanan atık motor yağları lisanslı işletmelerce enerji olarak geri kazanılmıştır.

PETDER tarafından 2009 yılında toplanan 17.640 kg atık yağın Türkiye’de üretilen atık yağların %7’sine tekabül ettiği, toplanabilen 17.640 kg atık motor yağının enerji değerinin 193 milyon kwh elektrik enerjisine eşdeğer olduğu,

PETDER tarafından sadece 2009 yılında toplanan atık motor yağlarının 83.000 kişinin bir yıllık elektrik enerjisi ihtiyacına eşdeğer olduğu,

Toplanabilen 17.640 kg atık yağın 17 milyar m³ suyun (Doğal Kaynak) korunmasına eşdeğer olduğu PETDER tarafından tespit edilmiştir.

Atık Yağlar İle İlgili Avrupa Birliği’ndeki Uygulamalar
2000 yılı verilerine göre Avrupa Birliğinde üretilen toplam atık yağ miktarının 4.930.000 ton olduğu ve bu atık yağların %65’inin otomotiv yağları, %35’inin ise endüstriyel yağlar olduğu görülmektedir. Tüketilen yağların kullanım esnasında yaklaşık %50’sinin yanma, buharlaşma, tortu vb. nedenlerle kaybolduğu, geriye kalan %50’sinin toplanabilir yağlar olduğu değerlendirilmektedir. Motor yağları endüstriyel yağlara göre daha yüksek oranda %70’i temsil eden 2.400.000 ton’u toplanabilir atık yağ olarak hesaplanmaktadır.

Avrupa birliği ülkeleri atık yağ toplama bilgilerine baktığımızda; toplanabilir atık yağların %70–75’i olan 1.730.00 tonunun toplandığı, arta kalan atık yağların %25–%30’u olan 675.000 ton atık yağın illegal yollarla yakıldığı veya çevreye atıldığı görülmektedir.

Almanya; Avrupa’nın en büyük atık yağ üreticisi olarak karşımıza çıkmakta ve üretmiş olduğu atık yağları geri kazanmakta veya sistem yağına dönüştürmektedir. Avrupa’nın ikinci büyük atık yağ üreticisinin İngiltere olduğu onu Fransa ve İtalya’nın takip ettiği görülmektedir. Atık yağların toplanması ile ilgili istatistiki tablo aşağıda verilmiştir.

Atık yağların enerji kazanımı için kullanımında çimento fabrikalarının önemli rol aldığı görülmektedir. Bu miktar toplam atık yağların %17’sine, yakılan atık yağların %35’ine tekabül etmektedir. Atık yağların çimento fabrikalarında yakılması Fransa, Almanya ve İsveç’te ana yol, Avusturya, Belçika, İtalya ve İngiltere’de tek yoldur. Atık yağların enerji geri kazanımı için çimento/kireç/çelik kazanlarında ve asfalt plentlerinde yakılma işlemi 75/469 EEC direktifi nedeni ile kontrollü bir biçimde devam etmektedir. Atık yağların enerji geri kazanımı için ana yol olarak belirlendiği çimento fabrikalarında yakılmasının yanında Fransa, İtalya ve İngiltere’de ki asfalt plentlerinde de yaygın olarak yakıldığı görülmektedir.

Atık yağların asfalt plentlerinde enerji geri kazanımı amacıyla kullanıldığı için Avrupa’daki birçok asfalt plenti üreticileri imalatlarının yakma sistemlerini; propanlı gazlar, dizel yakıtlar, ağır yakıtlar ve geri kazanılmış atık yağlara göre projelendirmektedir.

Atık yağların çimento fabrikaların yanında asfalt plentlerinin de ikinci bir yol olarak kullanılması nedeni ile bazı ülkelerdeki yasal mevzuat nedeni ile asfalt plentlerinde kullanılan atık yağların geri kazanım işleminden geçirildikten sonra kullanıldığı görülmektedir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi atık yağların ısıl değerinin diğer petrol türevi yakıtlara eşdeğer olduğu görülmektedir.

Yakıt Isıl Değer (kcal/kg)
Doğalgaz 13.000
Motorin 10.250
Atık Yağ 9.600
Fuel Oil 6 9.600
Linyit 4.600

Atık Yağlar İle İlgili Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Uygulamalar
Amerika Birleşik Devletlerinde, atık yağların geri kazanımı ile ilgili çok değişik yöntemlerin bulunduğu görülmektedir. Her yıl 750 milyon galon atık yağın oluştuğu, bu yağların %65’inin aşağıda şekilde işlendiği görülmektedir;
– %43 Asfalt plentleri
– %14 Endüstriyel kazanlar
– %12 Çok maksatlı kazanlar (okulların güç santralları, evler vb.)
– %12 Çelik imalathaneleri
– %5 Çelik/kireç ocakları
– %5 Denizcilik kazanlarında (tanker yada bunker yakıtı)
– %4 Kağıt hamuru ve kağıt millerinde
– >%1 Ticari kazanlarda (okullarda ısı üretimi, ofisler vb)
– %5 Diğer

Atık yağların yasa dışı (illegal) kullanımını engellemek için para cezası kesmenin caydırıcı olmadığı, yasal olarak toplanan atık yağ miktarını artırmadığı görülmektedir. Kal-yak ve motorinin AB ve ABD’den pahalı satıldığı ülkemizde; kal-yak ve motorin olarak kullanılabilen atık yağların bedelsiz olarak toplanmasının mümkün olmadığı açıkça görülmektedir. Atık yağların belli bir bedel karşılığı toplanmasının çözüm oluşturabileceği düşünülmektedir. Buna paralel olarak atık yağların Avrupa ve Amerika’da mevcut yasal kullanım alanlarının ülkemizde de yaygınlaştırılması, çevre bilincinin yanında ekonomik kazanç elde edilmesini sağlayacaktır.

Her şeyden önemlisi üretmiş olduğumuz atık yağların çevreye atılması veya yasa dışı yollar ile yakılması geleceğimizin teminatı olan çocuklarımıza yaşanabilir bir çevre bırakmamıza engel olacaktır.

Kaynaklar
[1] Taylor Nelson,”Critical Review of Existing Studies and Life Cycle Analysis on the Regeneration and Incineration of Waste Oil”, EU Final report, 2001.
[2] waste-stream.eu,”Waste Oil Market”, 2010 web.
[3] US Environmental Protection Agency, “Waste Oil Combustion”, 2010.
[4] Environment Agency UK, “Practical Financial Impact Assessment of Quality Protocol for Processed Fuel Oil”, 2010.
[5] International Environment House Switzerland,” Basel Convention Technical Guidelines on Used Oil Re-Refining of Other Re-Uses of Previously Used Oil”, Basel Convention series/SBC No.02/05 1997 and 2002.
[6] Edward Aul, U.S. Environmental Protection Agency ” Emission Factor Documentation for AP-42 Section 1.11 Waste Oil Combustion”, EPA Work Assignment, 1993.
[7] United Nations Environment Programme Section VI. M (Coordinated by Ms. Heidelore Fiedler).”Guidance by source category: Annex C, Part III Source Categories Waste oil refineries”,2005.
[8] PETDER,” Basın Bülteni”, 24.09.2010.
[9] Hamarat Esin,”Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ve Uygulamaları Hakkında Genel Bilgiler”, Çevre ve Orman Bakanlığı”, 2008.
[10] Öztürk Mustafa, Prof. Dr.,”Kullanılmış Motor Yağı ve Berterafı”, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara-2005.
[11] European Commission Environment,”Waste Oils”, 2010.