Küçük Ölçekli İnşaat Şantiyelerinde Sağlık ve Güvenlik Tedbirleri: Örnek Bir Kontrol Listesi (*)
(*) European Agency for Safety and Health’den kaynak gösterilerek İngilizceden tercüme eden:
Dr. Yeşim KURUOĞLU, İstanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi Yapı İşletmesi Anabilim Dalı
Çevirenin Önsözü
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), inşaat sektörünü tüm sektörler içinde en tehlikelisi olarak nitelendirmektedir. İnşaat işleri ise, işçilere sağlık açısından çeşitli riskler yaratmaktadır. Bu riskler, tehlikeli bir kimyasal olan asbeste maruz kalma ve ağır yük taşımaktan kaynaklanan sırt ve bel ağrılarına kadar geniş bir alana yayılmıştır. Bu makale, inşaat işlerinde sağlık ve güvenlik yönünden temel bilgileri içermekte olup, küçük çaplı şantiyeler için rehber niteliği taşıyacağı düşünülmektedir. Yazı içinde iş sağlığı ve güvenliği terimi için “İSG” kısaltması kullanılacaktır.
1. Şantiyede İşler Başlamadan Önce Alınması Gereken İSG Tedbirleri
Şantiyelerde İSG tedbirleri, yapım başlamadan önce, yapım devam ederken ve yapım sonrasında olmak üzere üç bölüme ayrılarak düzenlenmelidir.
Şantiyelerde iş başlamadan önce işçilerin maruz kalabilecekleri riskleri kontrol altına almak hem daha kolay, hem daha ucuzdur. Yapım başlamadan önce alınacak tedbirler aşağıdaki gibidir:
• Makine ve diğer iş ekipmanlarının İSG özellikleri göz önünde bulundurularak satınalma politikası geliştirmek. Örneğin; daha düşük desibelde çalışan veya vibrasyon emisyonu olan makineler almak veya kiralamak.
• Devletin belirlediği İSG yönetmeliklerine azami düzeyde uymak için program geliştirmek.
• İş sürecini en az sayıda işçinin etkileneceği düzeyde programlamak. Örneğin; gürültü seviyesi yüksek olan işleri, daha az işçinin maruz kalacağı zamanda vardiya içine yerleştirmek)
• Kontrol aktivitelerine önceden başlamak (Planlama, eğitim, sahaya intibak, devamlılık ve gelinen düzeyi korumak)
• İSG konularında işçilere rehberlik etmek ve katılımlarını sağlamak için çeşitli prosedürler geliştirmek.
• Yöneticiler dahil, şantiyede çalışan herkesin İSG konularında eğitim almasını sağlamak ve buna bağlı olarak ne kendilerini ne de diğerlerini riske sokacak davranışlar gösterecek şekilde çalışmayacağından emin olmak.
2. Şantiyede İSG Yönetimi
İşverenler, proje yöneticileriyle birlikte uyumlu çalışmalı, işçilerinin sağlık ve güvenliklerini korumalıdırlar. Bunu sağlamak için aşağıdaki yöntemler göz önüne alınmalıdır:
• Muhtemel riskleri önlemek
• Önlenmesi güç veya imkânsız olan risklerin neler olabileceğini belirlemek
• Risklerle kaynağında mücadele etmek
• İşçileri korumak için ölçümler yapmak
• Başka alternatif yoksa bireysel düzeyde dahi ölçüm yapmak
• Tehlike durumları için plan ve prosedür geliştirmek
• Varolan riskler ve gerekli kontrol şekilleri hakkında işçileri uyarmak ve bilgi vermek
• Çalışanlara yönelik en uygun eğitimin verilmesini sağlamak
Kaçınılmaz olarak nitelendirilen risklerin belirlenme sürecine risk değerlendirme adı verilir. Risk değerlendirme aşağıdaki koşulları tanımlayabilmelidir.
• Şantiyede hangi potansiyel tehlikeler ve zararlar neler olabilir?
• Kimler, ne kadar ciddi şekilde zarar görebilir?
• Bu zarar ne sıklıkta oluşabilir?
• İşçilerde oluşabilecek bu zararların ortadan kaldırılması veya azaltılması için neler yapılması gerekir?
• Yapılması gerekenlerin öncelik sırası ne olmalıdır?
Yukarıdaki sorular cevaplandıktan sonra, kontrol ölçümleri mutlaka yapılmalı, bu sayede alınan önlemlerin işe yarayıp yaramadığı ve yasal şartlara uyup uymadığı test edilmelidir.
Şantiyede risk oluşturan durumlar için bazı anahtar konular
Bir şantiyede ölüme, sakatlanmaya, yaralanmaya veya hastalığa yakalanmaya yol açabilen epeyce durum gelişebilir. Bunlar;
• Yüksekten düşmek
• Taşıt kazasına maruz kalmak
• Elektrik şokuna maruz kalmak
• Kazı işleri sırasında toprak altında kalmak
• Düşen bir cismin altında kalmak
• Asbest solumak
• Ağır yükler taşıma ve kaldırma nedeniyle kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına maruz kalmak
• Tehlikeli kimyasal maddelerle direkt temasta bulunmak
• Yüksek sesten kaynaklanan işitme kaybına uğramak
3. İşçilerin Bilgilendirilmesi
Sektörü ne olursa olsun, çalışan herkese sağlık ve güvenlik konularında bilgilendirmek yasal gerekliliktir. Bununla birlikte, çalışanlar İSG konusunda ne kadar bilgilenirlerse, İSG hakkındaki bilinç düzeyleri de o kadar gelişir, İSG ile ilgili konulara uyum sağlama ve uygulamaya o kadar gönüllü olurlar.
4. Koruyucu Aksiyon Planı İçin Örnek Kontrol Listesi
√ Şantiye içinde tehlikeli maddeler uygun şekilde depolanmış mı, uygun şekilde kullanılıyor mu?
√ Tozdan koruyucu önlemler alınmış mı? Bunun için doğru ekipman ve giysi kullanılıyor mu? (örnek; ahşap tozu, çimento tozu, silika vs.)
√ Sahada asbest kullanılıyor mu?
√ Şantiyede çalışan herkes başını ve ayaklarını koruyucu giysi kullanıyor mu?
√ Kişisel koruyucu ekipman kullanmadan bazı risklerin kontrol altına alınabileceği başka yollar da var mı?
√ İşçilerin çalışırken kullandığı kişisel koruyucu ekipman yaptıkları işe uygun mu? Doğru koruyucu ekipman mı kullanıyorlar?
√ Kişisel koruyucu ekipmanlar dahil, tüm makine ve ekipmanlar “CE” etiketli mi ve doğru olarak etiketlenmiş mi?
√ Şantiye dışarıdan halkın giremeyeceği şekilde çitle çevrilerek koruma altına alınmış mı?
√ Şantiye harici kişileri korumak için gerekli uyarı ve işaretler konulmuş mu? Bu işaretler olması gereken yerde mi?
√ Şantiyede çalışan herkes, çalışacağı yere güvenli şekilde gidebiliyor ve burada güvenli bir şekilde çalışabiliyor mu? Scaffoldinge güvenli ulaşım var mı?
√ Şantiye düzenli mi, yerleşim düzeni iyi alınmış mı?
√ İşçi barınakları, tuvalet, duş ve dinlenme yerleri sağlık kurallarına uygun mu?
√ Yangın önleyici sistem ve ekipmanlar olması gereken yerde mi?
√ İlk yardım ekipman ve imkanı var mı?
√ Elektrik sistemleri güvenli konumda mı, tehlikeye maruz bırakabilecek durumların önlemi yerinde alınmış mı?
√ Motorlu taşıtlar ve insanlar ayrı yerlerde mi?
√ Motorlu taşıt ve diğer yer operatörleri iyi eğitimli mi; lisans sahibi mi?
√ Trafik akışı güvenli şekilde kontrol altına alınmış mı?
√ Yeraltından veya yukarıdan geçen güç kaynakları ve bu kaynaklarla çalışan sistemler “yerinde” etiketlenmiş mi?
√ Makinelerin güvenlik donanımları çalışıyor mu? ( Örneğin, sinyal ve sirenleri)
√ Asansör ve diğer liftler düzgün çalışıyor mu? Uygun kişilerce düzenli kontrol ediliyor mu?
√ Tüm iş ekipmanları ve makineleri güvenli yerlerde muhafaza ediliyor mu?
√ Mümkünse insan gücüyle yük taşıma engellenebilir, yerine makinalar kullanılabilir mi?
√ İşçiler güvenli kaldırma ve taşıma tekniklerini biliyorlar mı, eğitim almışlar mı?
√ İşe bağlı vücudun üst ekstremite sakatlanmalarını önleyici değerlendirmeler yapılmış mı?
√ Yüksek düzeyde ses ve vibrasyondan koruyucu önlemler alınmış mı?
√ İhtiyaç olduğunda sağlıkla ilgili müdahalede bulunabilecek bir yer var mı?
√ Kepçe, dozer gibi kendi etrafında tam tur dönebilen makinelerin etrafında güvenlik tedbiri alınmış mı?
√ İskeleler yetkin kişiler tarafından kuruluyor, değiştiriliyor, sökülüyor mu?
√ İskeleler belli aralıklarla ve özellikle farklı hava koşullarından sonra ( örneğin şiddetli rüzgâr) kontrol ediliyor mu?
√ İhtiyaç duyulan bölgelerde, yüksekten düşme veya düşen objeler ile ilgili önlem alınmış mı?
√ Çatıların hassas bölümleri veya bazı bölümleri ( örneğin ışıklık) belirlenmiş mi?
√ Düşmeye neden olabilecek çukurlar ve delikler iyice etiketlenmiş ve kapatılmış mı?
√ Merdivenle çalışmak yerine daha güvenli bir mobil araç kullanma olasılığı nedir?
√ Kazı çalışmalarında göçük ve diğer olası riskler için önlem alınmış mı?
√ Kazı çalışmalarında işçinin kazılan yere düşmesi durumunda, kazı makinelerini acil durdurma imkanı var mı?
√ Kazı çalışmalarını düzenli izleyen ve denetleyen ehil bir eleman görevlendirilmiş mi?
5. Sonuç
Yukarıdaki kontrol listesi küçük çaplı inşaat sahalarında meydana gelebilecek tehlikeler konusunda bir dizi soruyu içermektedir. Bu liste, şantiyedeki tehlikeleri belirlemek için bir başlangıç noktası oluşturabilir. Ancak, tam bir risk değerlendirmenin yerine kullanılamaz. Bu şekildeki kısa bir kontrol listesi, büyüklüğü ne olursa olsun, baştan sona kadar gerçekleşen tüm inşaat işlerinde meydana gelebilecek tehlikeli durumların tümünü önlemeye yetmeyebilir. Yapılması gereken, gerektiğinde danışmanlık ve/veya eğitim hizmeti alarak, şantiyedeki İSG bilinç düzeyini geliştirmek ve risk faktörlerini yapılan her iş kaleminde ayrı ayrı belirlemektir. İnşaat sektörünün doğasında varolan tek ve tekrarlanamaz yapısı nedeniyle, her bir şantiyenin kendi özelliklerine göre ele alınması ve İSG uygulamalarının bu özellik göz önünde bulundurularak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Kaynak
[1] Eurapean Agency for Safety and Health at Work, Factsheet 2004, ISSN 161-2123.
©Yapı Dünyası Dergisi 2010 Sayı: 173 de yayımlanmıştır.
