Bor Madeni (Mineralleri)
Bor mineralleri, yapılarında farklı oranlarda bor oksit (B2O3) içeren doğal bileşiklerdir.
Türkiye’de yaygın olarak bulunan bor mineralleri ise; tinkal, kolemanit ve üleksittir. Bor ürünleri; kimya, malzeme, tarım, inşaat, nükleer enerji, savunma sanayi, temizlik, sağlık sektörlerinde kullanılmaktadır. Bu sektörlerde çoğunlukla rafine bor ürünleri kullanılmakla birlikte konsantre bor ürünleri de tüketilebilmektedir. Dünya genelinde tüketilen bor ürünlerinin yaklaşık %80’i cam, seramik, tarım ve deterjan-temizlik sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Türkiye, en çok rafine bor ürünlerinin üretimini gerçekleştiren ülkedir.
Bor Kullanım Alanları
Ekonomik boyutlardaki bor yatakları, borun oksijen ile bağlanmış bileşikleri halinde daha çok Türkiye, ABD, Arjantin, Rusya, Kazakistan, Çin, Bolivya, Peru ve Şili’nin kurak, volkanik ve hidrotermal aktivitesi olan bazı bölgelerinde bulunmaktadır. Dünya bor rezerv sıralamasında %73’lük en büyük payla Türkiye ilk sırada yer almaktadır. USGS 2021 yılı üretim verilerine göre, dünyadaki en büyük bor üreticisi ülke Türkiye olup dünya üretiminin büyük bir kısmını karşılamaktadır.
Dünyadaki Bor Rezervleri
Türkiye’de bilinen bor yatakları; Eskişehir-Kırka, Kütahya-Emet, Balıkesir Bigadiç, Bursa-Kestelek’te yer almaktadır.
Türkiye’de rezerv açısından en çok bulunan bor mineralleri tinkal ve kolemanittir. Türkiye’de tinkal yatakları Eskişehir-Kırka’da, kolemanit yatakları ise Kütahya-Emet, Balıkesir-Bigadiç ve Bursa-Estelek’te bulunmaktadır. Ayrıca, Balıkesir-Bigadiç’te üleksit rezervi mevcut olup Bursa-Kestelek’te zaman zaman üleksit yan ürün olarak elde edilmektedir.
Bor potansiyelimizin net olarak ortaya konulması doğrultusunda rezerv geliştirme çalışmalarına Bigadiç Master Projesi (BİGMAP) kapsamında devam edilmektedir.
Bor Üretimleri
Ülkemizde bor üretimi Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Tüvenan olarak tinkal, kolemanit, üleksit minerallerinin üretimi gerçekleştirilmiştir. 2020 yılında Eti Maden dünya bor pazarının %57’sine hâkim konuma gelmiştir.
Ülkemizde 2020 yılı sonu çalışmaları neticesinde yaklaşık 3,3 milyar ton bor kaynağının olduğu bunun 1,1 milyar tonluk kısmının rezerv olarak değerlendirildiği uluslararası kaynaklardan görülmüştür. “Bor Karbür Üretim Tesisi” kurulum çalışmaları başlatılmıştır. 2019 yılı Ekim ayında tesisin temeli atılmıştır. Yatırım tutarı 70 milyon ABD $ olan tesisin kapasitesi 1.000 ton/yıl dır. 250 kişiye istihdam sağlanacak olan Tesis ile birlikte katma değerli uç ürün ürünlerden, ileri teknoloji ürünlere geçiş yapılacak ve yıllık 24 Milyon $ gelir sağlaması planlanmaktadır.
Ayrıca, Dünyada ve Türkiye’de bor ürün ve teknolojilerinin geniş bir şekilde kullanımını, yeni bor ürünlerinin üretimini ve geliştirilmesini teminen değişik alanlarda kullanıcıların araştırmaları için gerekli bilimsel ortamı sağlamak, bor ve ürünlerini kullanan ve/veya bu alanda araştırma yapan kamu ve özel hukuk tüzel kişileri ile işbirliği yaparak bilimsel araştırmaları yapmak, yaptırmak, koordine etmek ve bu araştırmalara katkı sağlamak amacıyla kurulan Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü 28.03.2020 tarihli ve 31082 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 57 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile faaliyetlerini TENMAK çatısı altında TENMAK BOREN olarak yerine getirmeye devam etmektedir.
TENMAK BOREN bor ürün ve teknolojilerinin araştırılması, geliştirilmesi ve kullanım alanlarının yaygınlaştırılması amacıyla program ve projeler yürütmekte, bor ile ilgili bilimsel yayınlar yapmakta ve etkinlikler düzenlemektedir. Sahip olunan bilgi birikimi, deneyim ve prosesin paylaşılması suretiyle üniversite-kamu-özel sektör iş birliği ve koordinasyonunda bor ile ilgili bilginin üretildiği, tekniğin ve tecrübenin geliştirildiği ve sonuçta teknolojiye dönüştürüldüğü TENMAK BOREN’de çalışmalara multidisipliner bir yaklaşımla devam edilmektedir.
Ülkemizde bor madenine yönelik (kompleks yapıda olanlar da dahil) 8 adet İşletme Ruhsatı mevcuttur. Bu ruhsatların tamamı Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne ait olup Balıkesir, Bursa, Eskişehir, Kütahya ve Manisa illerinde yer almaktadır.
Yalnızca borik asit ortalama fiyatları incelendiğinde beş yıllık dönemde sürekli bir artış görülmektedir. Bor fiyatı ülkeler için stratejik öneme sahip olduğu ve ticari sır niteliği taşıdığı için net rakamlar açıklanmamaktadır.
Bor ihracatı yaptığımız ülkeler arasında Çin, ABD, Rusya ve Hindistan yer almaktadır. Eti Maden 2020 yılında 1 milyon 670 bin ton satış rakamını 2021 yılında 2,6 milyon tona çıkararak rekor kırmıştır. Eti Maden 2022 yılında küresel bor pazarının %62’sine hakim olmayı hedeflemektedir.
