Dünyanın 3. Yeraltı Metrosu: “Tünel” in 120 Yılı
Filiz BAL, Y. Mimar, EGO UPRSD Başkanlığı, Raylı Sistemler Müdürlüğü
Özet: “İstanbul Tüneli” olarak da anılan Galata’dan Pera’ya uzanan “Tünel” 1867 yılının Mayıs ayında planlanmıştır ve Söğüt, Volvoda, Banker, Felek, Medrese, Küçük Hendek, Değirmen, Galata Kule, Küllük Sokaklarının altından geçmektedir. Ayrıca Galata Kulesinin yaklaş1k 6.5 m sağındadır. Ortalama %10 eğimli, düşeyde parabolik forma ve 6.60 m genişlik, 1.60 m yükseklikte olan Tünel 573 m uzunlukta planlanmıştır.(1)
Fransız Müteahhit (Mim.-Müh.) Eugene Henri Gavand, yaklaşık 40.000 kişinin kullandığı Yüksek Kaldırım ve Galip Dede Caddelerinin yolcu yükünün asansör tipinde yapılacak olan demiryolu ile karşılanabileceğine inanmakta idi.(2) (Plan ve kesitler 1,2) yaptığı hesapları Fransız Hükümetine sunarak mali destek istedi ise de gerekli krediyi Dünyanın ilk metrosuna sahip olan İngiliz Hükümeti’nden alabildi. Böylece 20 Temmuz 1868 yılında projesini Osmanlı Hükümeti’ne sundu, fakat teklif ancak 1869 yılının Ocak ayında yaptığı ikinci başvuruda, Maliye Nazırı Sadık Paşa ve Nafia Nazırı Edhep Paşa yardımı ile 10 Haziran 1869 yılında dönemin padişahı Abdülaziz’e sunarak kabul ettirdi. 6 Kasım 1869’da sözleşme imzalandı. Böylece İngiliz sermayedarlar ile anlaşarak 8 Mayıs 1871 tarihinde “The Metropolitan Railway of Constantinople From Galata to Pera” adlı şirketin temeli atılmış oldu.
Tren yolunun işletme ve inşası için oluşturulması gereken ve son olarak “Metropolitan Railway of Constantinople” adını alan İngiliz şirketinin ortaklık tüzüğü 4 Nisan 1872 tarihinde Osmanlı Hükümeti’nin onayını da alarak 1872 yılının Temmuz ayında kurulmuş oldu. Şirketin sermayesi 6 milyon 250.000 frank olup 12.500 hisse senedine bölünmüştür. Her biri 500 franklık olan hisse senetleri aynı yılın Ağustos ayının 20’sinde Londra’da ve İstanbul’da satışa çıkarılmıştır.
Makalenin tamamına Yapı Dünyası Dergisi 1996 Sayı: 4 den ulaşabilirsiniz.