Boru İskelelerde Dikme Eki
Cihat UYSAL, Mimar Yüksek Mühendis
Yapıların içinde yaşıyoruz. Yapıları kullanırken görmediğimiz, yapıda yer almayan teknik gereçlerin önemi yeterince konuşulmuyor. Yapının bünyesinde yer alan çelik, beton, ahşap, cam, plastik… gibi temel nesnelerin bile yeterince irdelenmediği ülkemizde, kullanıcının hiç karşılaşmadığı nesnelerin öne çıkmasını beklemek iyimserlik sayılır. Ancak, işimizi sevmemiz, yarınlara bu iyimserlikle bakmamız gerekiyor. Yapılarda yer almayan bu tür girdilerin bazıları, yapım sürecini ve yapıyı belirleyen öneme sahiptir. Örneğin, iletişim ortamında iskele çöktü, iskeleden düştü haberleri ile sık sık karşılaşıyoruz. Kamu kurumlarının teknik şartnamelerinde “yapının bünyesine girmeyen” diye tanımlanan, İngilizcede de takma, yalandan… benzeri anlam içeren “false work” adı verilen iskeleler gerçekte yapım sürecini kolaylaştırır, güvenli çalışmayı sağlar.
Mükemmel simetrisi nedeni ile iskele tasarım ve üretiminde genellikle boru kullanılır. Boru dikmelerin önemi, çalışma iskelesi (iş) ve yük (döşeme kalıbı…) gibi amaçlarla kullanılırken, yükü taşıyan temel elemanlar olmasındandır. Kurulup sökülmesi ve depolanması gibi kullanım koşulları, boruların taşınabilir boyut ve biçimde (ergonomik) ve de modüler olması, çok amaçlı kullanımın gereğidir. İskelelerin yüksekliği arttıkça, üst üste koyulan dikme sayısı artacağı için, dikmelerin eksenlerinde kayma olması, iskeleden beklenen işlev ve güvenlik koşullarının ortadan kalkmasına yol açabilir. Ülkemizde yapıları düşey yapmak konusunda bile yeterli özen gösterilmediği için iskelelerin kurulmasında, kullanılmasında bu özenin gösterilmesini beklemek iyimserlik olarak değerlendiriliyor.
Dikmelerin üst üste birleştirilmesi, dikme eksenlerinin de aynı doğrultuda, boşluksuz olmasını gerektirir. Bunu sağlamak için kullanılan bağlantı parçaları boru ek elemanlarıdır. Boru ek elemanlarından beklenen, dikmelerin üst üste konulmasında işlevine uygun boyutlarda, az parçalı, atılıp tutulmaya elverişli nitelikte olmasıdır. Bu beklentiler, boru dikme eklerinin tasarımında birçok çözümün ortaya çıkmasına neden olur. Dikme tasarımında bu beklentilerin karşılaşılmasında en basit uygulama, dikme üst ucuna bir çelik boru ya da profil sokarak kaynatmaktır. Ancak, bu tür bağlantı ekli fotoğraflarda görüleceği gibi dikme iç çapında kalan boşluk nedeni ile iskelenin boşluklu ve düşeyliği sağlayamayan, güvenliksiz bir kullanıma yol açar. Ne yazık ki, ülkemizde yaygın kullanılan çözüm budur. Bunun nedeni, ayrı parça gerektirmemesi ve ucuz olmasıdır. Dikme bağlantısının mükemmel olması, ek elemanının vidalı, genişleyerek boşluğu dolduran yapıda olmasını gerektirir. Bu çözüm ise, pahalı olması, şantiye koşullarında korunması zorluğu… gibi nedenlerle tercih edilmemektedir. Yazıdaki görüntülerde gördüğünüz kamalı seçenek ise, ana fikri benim tasarımım olan seçenektir. Şimdiye kadar benzerine yurt dışındaki ürünlerde karşılaşmadım. Ülkemizde ise yaygın olarak kopyalanarak ancak, malzeme kesitleri oldukça azaltılarak kullanılmaktadır. Söz konusu çözümde kamanın dikme ekinden çıkmayan, tek parça haline gelmesi ise, ilk kullanım sürecinden sonra geliştirilmiştir. Bu geliştirmede kama yarığı daraltılmış ve kama ucu şişirilmiştir. Böylece, kama yarığa çakılarak, plastik deformasyonla sokulmaktadır.
Yapı Dünyası Dergisi 2014 Sayı: 216-217-218 de yayımlanmıştır.
