Yapım İşlerinde Deneyim Belgesi Verebilecek Kurum ve Kuruluşlar
Atilla İNAN, Bilirkişiler Hakemler ve Arabulucular Derneği Başkanı
GİRİŞ
İş deneyim belgeleri, kamuda taahhütlere katılmak için ihale konusu işle ilgili olarak isteklinin başarılı çalışmalar yaptığını gösteren, konusu, kapsamı, biçimi kurallarla belirlenmiş olan referanslardır. Bu, bir başkasının yanında çalışmak isteyenlerin sunduğu bonservislere de benzetilebilir.
İhaleye katılabilmek için isteklinin sunduğu bu referansların alınma koşulları, ihaleye katılırken sunulma usul ve esasları önemi dolayısıyla özel kurallarla düzenlenmiştir.
İş deneyim belgeleri öğrenim yapanların sahip oldukları diplomalara da benzetilebilir. Kuşkusuz diplomanın ilkokul, orta okul, üniversite lisans ve yüksek lisans biçimleri çalışılacak işin konusu, çalışılacak işin büyüklüğünü belirlemekte esas olacağı gibi iş bitirme belgelerinin koşulları ve miktarları da isteklinin katılabileceği işin konusu ve büyüklüğünü belirlemeye esas olur.
Özet olarak kamu, yüklenicinin ehil olup olmadığını, işi başarıyla bitirip bitiremeyeceğini anlayabilmek için daha önce yaptığı işlere bakarak bir kanaat oluşturmaya çalışır.
Kamu işin ehlini seçmek için bir kanaat oluşturmayı objektif verilere dayandırmıştır. İşte daha önce yapılan, tamamlanmış, ihtilafsız başarıları gösteren, işin konusu ve büyüklüğünü gösteren referanslardır. İş deneyim belgeleri; yurtiçinde veya yurtdışında, kamu kuruluşlarına veya özel sektöre yazılı bir sözleşmeye bağlı olarak taahhüt edilen işlerde, tek sözleşme esas alınarak;
a) Geçici kabulü yapılmış işin yüklenicisine iş bitirme belgesi,
b) Geçici kabulü yapılmamış ancak sözleşme bedelinin asgari yüzde yetmişlik kısmı gerçekleşmiş işin yüklenicisine iş durum belgesi,
c) Kamu sektörüne taahhütte bulunan yükleniciye karşı bir sözleşme ile taahhüt ettiği iş bölümünü tamamen bitirmek ve asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabulü yapılmak şartıyla alt yüklenicilere iş bitirme belgesi,
d) Mühendis veya mimar olmak şartıyla, kamuda veya özel sektörde, tek bir işin (sözleşmenin) en az yüzde ellisinde fiilen denetleme veya yönetme görevlerinde bulunanlara iş denetleme belgesi, şeklinde, ilgilinin mesleki tecrübesini tevsik amacıyla düzenlenmektedirler.
İş deneyim belgesi ile ilgili temel kurallar 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 10.maddesinde yer almıştır. Çok geniş kapsamlı bu maddenin mesleki ve teknik yeterlik başlığı altındaki bölümleri, konumuzun temel dayanağını oluşturur. Bundan başka Kamu İhale Kanununun ikincil mevzuatı, özellikle Yapım İşleri Uygulama Yönetmeliği ve Kamu İhale Genel Tebliğinde de ayrıntılı düzenlemeler yer almaktadır.
Yukarıda değinildiği gibi iş deneyim belgeleri bütünüyle Kanunla belirlenen bir referanstır. Bu nedenle iş deneyim belgesi dışında başkaca bir referans istenmesi, rekabeti engelleyici olarak kabul edilmektedir.
Görüldüğü üzere, iş deneyim belgesinin kullanılması yanında, alınması da bütünüyle idari usul kurallarıyla düzenlenmiştir.
İhalelere katılmak açısından çok önem taşıyan, ayrıca katılınılabilecek ihalenin büyüklüğünü belirleyen iş deneyim belgeleri ise ihtilaflar iş deneyim belgesi tutarı ne olursa olsun idari yargı alanı içerisinde çözümlenmektedir.
İş deneyim belgesi işin başarılabileceğine ilişkin olarak güven verdiği için güven verebilecek bir düzen içinde verilmesi, kullanılması ve değerlendirilmesi gerekir.
Bu nedenle iş deneyimi verebilecek kurum ve kuruluşların özel olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Bu kadar önem taşıyan bir düzenin kanunlarla kurulması gerekirken yurdumuzda bu önemli konu yönetmeliliklere bırakılmıştır.
Konuyu yapım işleri açısından ele aldığımızda bu konudaki düzenlemenin Yapım İşleri uygulama Yönetmeliğinde düzenlendiği görülür.
Yapım İşleri Uygulama Yönetmeliğinde Yer Alan Düzenleme
İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlar Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 43.maddesinde açıklanmış bulunmaktadır. Buna göre;
“…(1) İş deneyim belgeleri; yapılan iş karşılığı bedel içeren tek bir sözleşmeye dayalı olarak, Kanun kapsamındaki idareler ile Kanun kapsamı dışındaki diğer kamu kurum ve kuruluşlarına (kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve vakıf yükseköğretim kurumları hariç) gerçekleştirilen işler için, iş sahibi tarafından düzenlenir ve sözleşmeyi yapan yetkili makam tarafından onaylanır.
(2) Gerçek kişilere veya yukarıda belirtilenler dışındaki tüzel kişilere gerçekleştirilen işler için, belediye sınırları veya mücavir alan içinde ilgili belediye tarafından, belediye sınırları veya mücavir alan dışında ilgili Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuatı uyarınca yapı denetimi veya kabulü bunların dışındaki kuruluşlar tarafından yapılan işlerde ise bu mevzuat uyarınca yetkilendirilmiş kurumlar tarafından düzenlenir. Belediyenin ilgili birimi tarafından düzenlenen iş deneyim belgeleri belediye başkanı veya yetkili birim amiri tarafından, Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü’nce düzenlenenler ise, Valilik tarafından onaylanır.
(3) Organize sanayi bölgesinin yetki alanı dahilindeki yerlerde gerçekleştirilen işlere ilişkin iş deneyim belgeleri, organize sanayi bölgesi müdürlüğü tarafından düzenlendikten sonra; yönetim kurulunun kararı üzerine yönetim kurulu başkanınca, organize sanayi bölgesinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından kredi kullandırılan işler için ise bu Bakanlığın ilgili birimince onaylanmak suretiyle verilir.
4) Serbest bölgelerin yetki alanı dahilindeki yerlerde gerçekleştirilen işlere ilişkin iş deneyim belgeleri, serbest bölge müdürlüklerince düzenlenir ve verilir.
(5) İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşların, bu niteliklerini kaybetmeleri halinde, daha önce düzenledikleri iş deneyim belgeleri bu yönetmelikte öngörülen diğer şartları sağlamaları halinde bu Yönetmelik kapsamında yapılan ihalelerde kullanılabilir.
(6) İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara, bu niteliklerini kaybetmelerinden önce taahhüt edilerek gerçekleştirilmiş olmalarına rağmen iş deneyim belgesi alınmayan işlere ilişkin olarak, kurum ve kuruluşların bu niteliklerini kaybetmelerinden önce bağlı, ilgili veya ilişkili bulundukları kurum ve kuruluşlara başvuruda bulunulur.
(7) İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum veya kuruluşun hukuki varlığının sona ermesi durumunda, bu kurum veya kuruluşa daha önce taahhüt edilerek gerçekleştirilmesine rağmen iş deneyim belgesi alınmayan işlere ilişkin olarak;
a) Bu kurum veya kuruluşların yürüttüğü hizmetlerin devredildiği kamu kurum ve kuruluşlarına,
b) Hukuki varlığı sona eren kurum veya kuruluşun yürüttüğü hizmetin devredilmemesi durumunda söz konusu kurum veya kuruluşun hukuki varlığı sona ermeden önce bağlı, ilgili veya ilişkili bulunduğu kamu kurum veya kuruluşuna başvuruda bulunulur.” denilmek suretiyle konuya açıklık getirilmiştir.
Konuyu başlı başına düzenleyen kurallardan da açıkça anlaşılacağı üzere, iş kamu kurum ve kuruluşlarına yapılmışsa, belge iş sahibi tarafından düzenlenir, belge taslağı tamamlandıktan sonra sözleşmeye taraf olan kamu kuruluşu veya kurumun yetkili makamı tarafından onaylanarak geçerli hale gelir.
Madde metninde belirtildiği üzere, kamu kurum ve kuruluşu terimine, birer kamu kuruluşu sayılmalarına karşın, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve vakıf yüksek öğretim kurumları girmemektedir. Bir örnek vermek gerekirse, Barolar veya Yeminli Mali Müşavir Odaları kuruluş yasalarına göre, kamu kuruluşu sayılmalarına karşın, Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin yukarıda metni belirtilen madde hükmüne göre, kamu kuruluşları ve kurumlarına tanına yetki çerçevesinde iş deneyim belgesi veremeyeceklerdir.
Yönetmelikte ayrıntılı bir düzenleme olmasına rağmen uygulama bazı duraksamalar ortaya çıkmaktadır. Bu duraksamalar daha çok organize sanayi bölgeleri ve serbest bölgeler olmaktadır. Bu tür tartışmalı konularla ilgili olarak konuya açıklık getiren bazı Kamu İhale Kurulu kararları aşağıda özet olarak sunulmuştur.
Organize Sanayi Bölgelerinde Yapılan İşlerin Belgelendirilmesi
Organize sanayi bölgesinin yetki alanı dahilinde ki yerlerde gerçekleştirilen mal ve hizmet alımlarında iş deneyimi özel sektöre yapılan işlerdeki gibi belgelendirilir. Bu konuda Kamu İhale Kurulu’nun 2012/UH.11-2560 sayılı Kararı, organize sanayi bölgesi müdürlüklerinin hizmet alımlarında standart iş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili olmadığı hakkını karara bağlamıştır. Bundan başka, 05.03.2003 tarih ve 2003/DK.D-63 sayılı Düzenleyici Kurul kararında; 17.06.2008 tarih ve 2008/DK.D-78 sayılı Düzenleyici Kurul kararında da; aynı doğrultuda kararlar verilmiştir.
Organize sanayi bölgesinin yetki alanı dahilindeki yerlerde gerçekleştirilen yapım işlerine ilişkin iş deneyim belgeleri, ise organize sanayi bölgesi müdürlüğü tarafından düzenlendikten sonra; yönetim kurulunun kararı üzerine yönetim kurulu başkanınca, organize sanayi bölgesinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından kredi kullandırılan işler için ise bu Bakanlığın ilgili birimince onaylanmak suretiyle verilir. (Salim Demirel, Murat Arapgirli, İş Deneyim Belgeleri, Bekad Yayınları Ekim 2013, sf.13).
Bir bilginin yer alması ilgili mevzuatta öngörülmediğinden, idarenin iş deneyimine konu işin Sanayi ve Ticaret Bakanlığından kredi kullandırılan işler kapsamında olup olmadığına ilişkin tereddüdünün iş deneyimi belgesinde bulunması gereken bir bilginin bulunmaması, dolayısıyla bir bilgi eksikliği şeklinde değerlendirilmesi yerinde bulunmamıştır.
Belirtilen nedenlerle; söz konusu iş deneyim belgesine konu işin Sanayi ve Ticaret Bakanlığından kredi kullandırılan işler kapsamında olup olmadığına ilişkin tereddüdün bilgi eksikliği olarak değerlendirilmesi ve eksikliğin süresinde tamamlanmadığı gerekçesi ile idarece söz konusu istekliye ait teklifin değerlendirme dışı bırakılması ve geçici teminatının gelir kaydedilmesi mevzuata aykırı bulunmuştur.
Serbest Bölgelerde Yapılan İşlerin İş Deneyim Belgelerinin Belgelendirilmesi
Serbest bölgelerin yetki alanı dahilindeki yerlerde gerçekleştirilen mal ve hizmet alımlarında iş deneyimi özel sektöre yapılan işlerdeki gibi belgelendirilir. Serbest bölgelerin yetki alanı dahilindeki yerlerde gerçekleştirilen yapım işlerine ilişkin iş deneyim belgeleri ise serbest bölge müdürlüklerince düzenlenir ve verilir. (Salim Demirel, Murat Arapgirli, age. Sf.17).
Kanun Kapsamı Dışındaki Diğer Kamu Kurum Ve Kuruluşları Da İş Deneyim Belgesi Düzenlemesi
Yönetmelikte yeterince açık olarak düzenlenmiş olmasına rağmen Kamu İhale kanunu Kapsamı dışındaki kuruluşların iş deneyim belgesi düzenleyip düzenleyemeyeceği konusu tereddütlere neden olabilmektedir.
Belgeyi düzenlemeye yetkili kurum veya kuruluş, herhangi bir başvuru olmaksızın iş bitirme belgesi düzenleyebilir. Ancak, yüklenicinin veya alt yüklenicinin iş bitirme belgesi almak amacıyla belgeyi düzenlemeye yetkili kurum veya kuruluşa başvurması halinde, başvuru tarihinden itibaren 30 iş günü içinde iş bitirme belgesinin düzenlenmesi zorunludur. Düzenleme koşullarını taşımayan başvurularda ise, aynı süre içinde başvuru sahibine bu husus gerekçeli bir yazıyla bildirilir. İş bitirme belgesi almak amacıyla yapılacak başvurularda hangi iş için iş bitirme belgesi talep edildiğinin belirtilmesi yeterlidir. (Rasih Altınkülçe, İş Deneyim Belgeleri, Bilge Yayınevi, 2011, sf.34).
Yüklenici veya alt yükleniciye verilen iş deneyim belgelerinin kaybedilmesi gibi bir nedenle belge sahibi tarafından tekrar düzenlenmesinin talep edilmesi halinde idare tarafından iş deneyim belgesi yeniden düzenlenebilir.
Bazı Belediyelere Bağlı Kuruluşların İş Deneyim Belgesi Düzenleme Yetkisi
Kamu İhale Kurulu’nun 2008/UH.Z-2590 sayılı Kararı İstanbul Gaz Dağıtım A.Ş.’nin iş deneyim belgesi düzenleyebileceğini açıklığa kavuşturmuştur.
Kamu İhale Kurulu’nun 2007/UH.Z-2425 sayılı Kararı BEL-PA A.Ş.’nin iş deneyim belgesi düzenleyebileceğini açıklığa kavuşturmuştur.
SONUÇ
Yapım işlerinde iş deneyim belgeleri içeriği kapsamı kurallarla belirlenen ve isteklinin işin büyüklüğü ve niteliği hakkında o işi başarabileceğine ilişkin referanslardır. Ancak kurallarla belirlen bu referans dışında başka bir referans istenilmesi ihalede rekabeti engelleyici nitelikte kabul edilmektedir. Önemi dolayısıyla kanun gücünde kurallarla düzenlenmesi gerekirken yönetmelikle düzenlenmesi bir eksiklik olarak düşünülmektedir. Miras yönüyle intikal etmese dahi temel haklar arasında kabul edilmesi gerekir. Bu nedenle Kanun gücünde kurallarla düzenlenmesi gerektiği düşünülmektedir.
©Yapı Dünyası Dergisi 2018 Sayı: 270-271-272-273 da yayımlanmıştır.
